Mexanizatsiyalash m u h a n d isl a r iin st it u t I

IKKINCHI  BO‘LIM.  MANTIQ  FALSAFASI  (LOGIKA)
10-mavzu.  Mantiq  ilmining  predmeti,  asosiy  qonunlari.
Tushuncha  tafakkur  shakli  sifatida
Mantiq  ilmi  o‘rganadigan  masalalar  va  uning  asosiy  qonunlari.
Mantiq  ilmi jamiyat  tarixida  ikki  ming  yildan  ko‘proq  davr  mo- 
baynida o‘rganib kelinadi.  Uni o‘rganish insonga olamni bilish, bi- 
limlarini  ko‘paytirish,  atrofidagi  odamlar  bilan  muloqotini  to‘g‘ri 
tashkil qilish uchun xizmat qiladi. Fikrlash qobiliyatiga ega bolgan 
inson to‘g‘ri tafakkur shakllari va ular bilan bogliq qonun-qoidalar- 
ni bilib olar ekan,  o‘z fikrini mantiqan to‘g‘ri qurishga,  asoslangan 
bolishiga,  nafaqat  o‘zining  balki  boshqalaming  ham  fikrlaridagi 
noaniqliklami  aniqlashga va tuzatishga  o‘rganadi.  Bu ish uzoq ta- 
rixga ega bolgan mantiq ilmini chuqur bilishni taqozo etadi.
Mantiq  ilmining  alohida  fan  sifatida  shakllanishi  Qadimgi 
Yunon faylasufi Aristotel (er.  av.  384—322-yy.) nomi bilan bogliq. 
U  birinchi  bolib,  ushbu  ilm  o'rganadigan  masalalar  doirasini 
aniqlab berdi. Aristotelning «Kategoriyalar», «Talqin haqida», «Bi­
rinchi  analitika»,  «Ikkinchi  analitika»,  «Soflstik raddiyalar haqi­
da»  nomli  asarlari  bevosita  mantiq  masalalariga  baglshlangan. 
Uning  «Ritorika»,  «Poetika»  asarlari ham mantiqiy ta’limotining 
muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi.  «Metafizika», «Ruh haqida» 
asarlarida esa mantiq masalalari ma’lum darajada bayon qilingan. 
Aristotel  o‘z  ta’limotini  «logika»  emas,  «analitika»  deb  atagan. 
Logika termini er.av.  Ill asrdan boshlab,  fanni ifodalovchi term in 
sifatida qollanila boshlagan.
«Mantiq»  so‘zi  yunon tilidagi  «logika»  so‘zining  arabcha tar- 
jimasidir.  «Logikos»  — so‘z,  aql,  aql  yuritish,  qonun  ma’nolarini 
beruvchi keng qamrovli termindir.  «Mantiq» istilohining qamrovi 
ham  «logos»niki kabi bolib,  uning  o‘zagi  «so‘zlashuv»  ma’nosini 
beradigan «nutq»  so‘zidir'.
Biz  «mantiq»  istilohini  fanni  ifodalash  uchun  qollaymiz. 
Mantiq shakllari orasida quyidagilar muhim o‘rinni egallaydi: