Mexanikali’q o’lshew u’skeneleri



Download 226,6 Kb.
bet1/2
Sana25.02.2022
Hajmi226,6 Kb.
#462881
  1   2
Bog'liq
олш-уз-33

Mexanikali’q o’lshew u’skeneleri.




Reje:

  1. Uzi’nli’q o’lshew a’sbaplari’; Mikrometr, shtangensirkul, si’zg’i’sh.

  2. ta’rezi

Si’zi’qli’ ha’m mu’yeshli shamalardi’ o’lshew ushi’n tu’rli a’sbap ha’m u’skenelerden paydalani’ladi’. Olardi’n’ en’ a’piwayi’lari’ si’pati’nda shtangencirkul, mikrometr, mikroskop, mu’yesh o’lshewshi ha’m basqalardi’ ko’rsetiw mu’mkin.


Uzi’nli’q - masshtabli’ si’zg’i’sh ja’rdeminde o’lshenedi. Bunday si’zg’i’shti’n’ en’ kishi bo’limi 1 mm ge ten’. Eger o’lshew ani’qli’g’i’n millimetrdin’ bir neshe onnan bir u’lesine shekem jetkiziw talap qi’li’nsa, o’lshew u’skenesinin’ qosi’msha shkalasi’ - noniustan paydalani’ladi’.

1-su’wret

Si’zi’qli’ nonius - masshtab boylap si’rg’anay alatug’i’n kishi si’zg’i’sh. Bul si’zg’i’sh m bo’limnen ibarat shkala bar (1 - su’wret). Bul shkaladag’i’ barli’q m bo’liminin’ uli’wma uzi’nli’g’i’ tiykarg’i’ shkaladag’i’ en’ kishi bo’limlerdin’ m - 1 ge ten’, yag’ni’y


mx = ( m - 1) y
Bul ten’liktegi x - nonius bo’liminin’ uzi’nli’gi’, y bolsa masshtabtag’i’ en’ kishi bo’liminin’ uzi’nli’gi’. Joqari’dag’i’ ten’likten:
x = y -
Shkala bo’liminin’ uzi’nli’gi’ menen nonius bo’limi uzi’nli’g’i’ni’n’ ayi’rmasi’
x = y - x = (1)
boladi’’, bul x ayi’rma nonius ani’qli’gi’ dep ataladi’. Mine bul shama noniusi’ni’n’ maksimal qa’teligin bildiredi.
Si’zi’qli’ nonius u’skenesi menen o’lshew usi’llari’n u’yreneyik. L – o’lshenep ati’rg’an kesim bolsi’n (2-su’wret).



2-su’wret
Bul kesimnin’ bir ushi’n tiykarg’i’ masshtabti’n’ 0 shi’zi’g’i’na tuwri’ keltiremiz; bul waqi’tta kesimnin’ ekinshi usi’ masshtabtag’i’ k - bo’lim menen (k + 1) - bo’lim arasi’nda bolsi’n. Onda:
L = k y + L
dep jazi’w mu’mkin, bunda L - masshtabdag’i’ k - bo’liminin’ ha’zirshe belgisiz bolg’an u’lesi.
Endi, L kesiminin’ aqi’rg’i’ noniusi’ni’n’ 0 si’zi’g’i’n tuwri’ keltirip qoyami’z. Nonius bo’limlerinin’ uzi’nli’gi’ masshtab bo’limlerinin’ uzi’nli’gi’na ten’ bolmag’ani’nan noniusta sonday bir n tsifrli’ bo’lim a’lbette tabi’ladi’, bul bo’lim si’zi’g’i’ masshtabi’nin’ tiyisli (k + n) - bo’liminin’ si’zi’g’i’na ju’da’ jaqi’n keledi. 2-su’wretten ko’rinip turi’pti’,
L = ny - nx = n ( y - x) = n x,
Demek, kesimnin’ pu’tin uzi’nli’gi’:
L = ky + n x,
yamasa, (1) ge tiykari’nan,
L = ky+ n (2)
Bul formulani’ to’mendegishe ta’riplew mu’mkin: nonius u’skenesindeg’i’ o’lshenep ati’rg’an kesimini’n’ uzi’nli’gi’ masshtabti’n’ pu’tin (to’liq) bo’limleri sani’ menen noniusti’n’ masshtab bo’limlerinen biri tuwri’ kelgen bo’lim tsifrin nonius ani’qli’gi’na ko’beytiriw na’tiyjesinin’ qosi’ndi’si’na ten’.













3- su’wret
Shen’berli nonius graduslarg’a yamasa onnan kishi bo’limlerge bo’lingen shen’ber (lim β) boylap si’rg’anay alatug’i’n ko’sher formasi’ndag’i’ si’zg’i’shtan ibarat.
Bul si’zg’i’shta ha’m m bo’lim boli’p, olardi’n’ uli’wma uzi’nli’gi’ lim β bo’limlerinin’ m-1 ge ten’ (3-su’wret),
yag’ni’y
m=(m - 1) ,
bunda - nonius bo’liminin’ gradus yamasa minutlarda an’lati’lg’an ma’nisi,  bolsa lim β nin’ en’ kishi bo’liminin’ ma’nisi. Shen’berli noniusti’n’ ani’qli’gi’
= 
boli’p, lim β nin’ noline sali’sti’rg’anda esaplanatug’i’n mu’yeshler to’mendegi formuladan tabi’ladi’.
=k+n yamasa =k+  (3)

4-su’wret
Mi’sali’ 4-su’wrette o’lshenep ati’rg’an mu’yesh 141o 51 30 qa ten’, sebebi k= 141o 40; =20 (1o u’sh bo’limge bo’lingen); m=40 kishi bo’limnen; n=23 kishi bo’limnen. Sonday qi’li’p mu’yesh
141o 40+23 =141o 40+11,5 =141o 40+11 30=141o 51 30
Noniusli a’sbaplar asti’nda shtangencirkul ha’m mikrometr kiredi.

Download 226,6 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish