Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

YakunIy suhbat
12.  Bir  chelak  ko‘mirni  uyning  to‘r tinchi  qavatiga  olib  chiqilib  yoqildi.  Bunda 
birinchi qavatda yoqilganiga qaraganda qancha ko‘p issiqlik aj ra ladi.
 
 
A) 4 marta;    B) 2 marta;    C) 3 marta;    D) bir xil issiqlik ajraladi.
YAKUNIY SUHBAT
Bunda siz IV bobda o‘rganilgan mavzularning qisqacha xulosalari bilan 
tanishasiz.
Tempe-
ratura
Moddalarning  yoki  jismlarning  isitilganlik  darajasini  xarakterlovchi  kat-
talik. Moddani tashkil etgan zarralarning kinetik energiyasi bilan belgi-
lanadi.
Ichki 
energiya
Moddani tashkil etgan zarralarning o‘zaro ta’sir potensial energiyasi va 
harakati bilan bog‘liq kinetik  energiyalari yig‘indisi.  Ichki energiya  
modda ga    tashqaridan  issiqlik    berilganda    yoki  olinganda    hamda    ish 
bajarilganda  o‘zgaradi.
Termometr Temperaturani o‘lchovchi asbob. Simobli yoki spirtli bo‘ladi. Naycha dagi 
suyuqlik ustunining balandligi temperatura o‘zgarishi bilan o‘zgarishiga  
asos langan.
Bimetall 
plastina
Issiqlik  o‘tkazuvchanligi  turlicha    bo‘lgan  bir-biriga    parchinlanib  mah-
kam  langan ikkita  metall plastina.
Issiqlik 
o‘tka-
zuvchanlik
Jismning isitilgan qismidan isitilmagan qismiga issiqlikning o‘tishi. Moddani 
tashkil etgan zarralar harakati tufayli uzatiladi. Metallarda plastmassa, 
g‘isht, shisha, suvga nisbatan bir necha yuz marta  katta bo‘ladi. Gazlarda 
esa juda kichik.
Konvek-
siya
Notekis isitilgan gaz, suyuqliklarda  moddaning bir joydan, ikkinchi joyga  
oqimi tufayli issiqlik uzatilish hodisasi.  Konveksiya  tezligi qatlamlar 
temperaturalari farqi muhitning issiqlik o‘tkazuvchanligiga bog‘liq.
Nurlanish
Qizigan jismlarning o‘zidan nur chiqarish hodisasi.  Ulardan ba’zilari 
ko‘zga    ko‘rinadi,  ba’zilari  ko‘rinmaydi.  Nur  o‘zi  bilan  energiya    olib 
chiqadi.  Jismlar va  moddalar nurni yutishi natijasida  qiziydi.
Selsiy tem-
peratura 
shkalasi
Temperaturaning o‘lchov birligidan biri. Hisob boshi nol uchun eriyotgan 
muz temperaturasi olingan.  Atmosfera  bosimida  qaynayotgan toza  suv 
temperaturasi 100 gradus deb qabul qilingan.

---

128
128
Ichki 
yonuv 
dviga teli
Dvigatel ishchi qismi (silindr)da  yongan yonilg‘i ichki energiyasini 
mexanik  energiyaga  aylantirib beruvchi qurilma.
Bug‘ 
mashinasi
Yuqori temperaturali bug‘ning ichki energiyasini silindr va  porshen 
vosita sida  mexanik energiyaga  aylantirib beruvchi dvigatel.
Bug‘ tur-
binasi
Katta  bosim va  yuqori temperaturaga ega bo‘lgan bug‘ning maxsus 
turbina 
lar orqali dvigatel g‘ildiragining kurakchalariga  ta’siri tufayli 
ishlaydigan qurilma.
Dizel
Silindri ichidagi yonilg‘i siqilish tufayli alangalanadigan porshenli ichki 
yonuv dvigateli. Silindr ichidagi havo porshen yordamida  tez siqilganda  
qiziydi  (600–700°C).    Shunda    unga    yonilg‘i  purkalganda  yonadi.  
Dvigatelni ixtiro qilgan R. Dizel nomiga  qo‘yilgan.
Reaktiv 
dvigatel
Dvigateldan otilib chiqayotgan gazlar havo oqimi tufayli, qarama-
qarshi tomonga tortuvchi kuch ta’sirida ishlaydigan dvigatel. Havo-
dan foydalanib ishlaydiganlarini havo reaktiv dvigateli, havodan 
foydalanmaydiganlarini raketa  dvigateli deyiladi.