Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Amaliy topshiriq
Uyingizni isitilish chizmasini chizing. Uning qanchalik to‘g‘ri 
bajaril ganligini o‘rganib ko‘ring.
1.  Uy derazalariga «fortochka»lar nima sababdan yuqori qismiga qo‘yiladi?
2. Qanday  holatlarda  jismlardan  bir  vaqtda  ham  issiqlik  o‘tkazuvchanlik,  ham 
nurlanish orqali issiqlik uzatiladi?
3. Nima sababdan yonib turgan gugurt cho‘pini ushlab turganingizda qo‘lingiz 
kuymaydi?
4. Jadvalga qarab qaysi uyda yozda salqinroq, qishda issiqroq bo‘lishini 
ayting. G‘ishtdan qurilgan uydami yoki betondan?

---

109
36-MAVZU
NURLANISH. TURMUSHDA VA TEXNIKADA ISSIQLIK 
UZATILISHIDAN FOYDALANISH
Shunday qilib, konveksiya ham, issiqlik o‘tkazuvchanlik ham zarralar 
harakati bilan amalga oshiriladi. Unda Yerdagi energiyaning asosiy 
sababchisi bo‘lgan Quyoshdan issiqlik Yerga qanday uzatiladi? Axir, 
Yer va Quyosh orasida zarralar deyarli yo‘q bo‘lgan muhit  –  vakuum 
mavjudku! Bu holatda issiqlik nurlanish orqali uzatiladi. Quyoshdan 
kelayotgan yorug‘lik oqimi o‘zi bilan birga issiqlik energiyasini ham 
olib keladi. Cho‘g‘lanma elektr lampochkasi ham yorug‘lik bilan birga 
issiqlikni nurlantiradi. Lampochka ichida havo bo‘lmasa-da, lampochkadan 
nurlangan issiqlikni kaftimiz bilan sezishimiz mumkin. Nurlanish orqali 
olingan energiya isitiluvchi yuza rangiga bog‘liq. Qishda qor ustiga bir 
xil materialdan qilingan bir xil yuzali, biri oq, ikkinchisi qora rangga 
bo‘yalgan mato yoyib qo‘yilsa, qora mato tagida qor ko‘proq eriganligini 
ko‘ramiz. Demak, yuzaga tushgan nurlanish energiyasi unga yutilishi 
yoki undan qaytishi mum kin ekan. Deraza oynalari Quyoshdan keluvchi 
nurlanishni yaxshi o‘tkazadi, lekin uydagi radiatordan chiqqan issiqlikni 
yomon o‘tkazadi. Issiqxona («tep litsa») lar dagi oynali devor va shiplarning 
vazifasi sizga endi tushunarli bo‘lsa kerak!
Konveksiya, issiqlik o‘tkazuvchanlik va nurlanish hodisalaridan 
turmushda va texnikada keng foydala niladi. 81-rasmda uylarni qaynagan 
suv bilan isitish siste masida qo‘llaniladigan «qozon»ning ichki tuzi lishi 
keltirilgan. Unda hosil bo‘ladigan konveksiyani tushun tirishga harakat qiling. 
82-rasmda radiator vo 
sitasida isitiladigan xonaning qirqimi ko‘rsatilgan. 
Xonada borayotgan jarayon haqida tushuntirish bering. Nima sababdan 
radia 
torlar deraza tagiga o‘rnatiladi? 83-rasmda suyuqliklarni solingan 
temperaturasida uzoq muddat saqlaydigan idish – termos keltirilgan. Unda 
metall qobiq ichida ikki qavatdan iborat shisha devorli idish joylashtirilgan. 
Shisha devorlar oralig‘i vakuumdan iborat. Shisha idishning ichki qismi 
yupqa kumush bilan qoplangan. Bunday idishdagi suyuqlik issiq holatda