Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

III bob. Jismlarning muvozanati. Oddiy mexanizmlar
90
90
masofani tashkil etadi. OA = R,  OB = 2R 
bo‘lganligidan (R – g‘ildirak  radiusi)  F · 2R =  
=  mg · R bo‘ladi. Bundan
.
Ko‘char blok kuchdan ikki barobar yutuq beradi. Ko‘char va ko‘chmas 
bloklardan bir nechtasi nechtasi o‘zaro ulansa, uni polispast  deb ataladi. 
Polispastda n ta ko‘char blok qatnashsa, kuchdan 2n marta yutish mumkin 
bo‘ladi.
Qiya tekislik. Yukli bochkani mashinaga ortishda qiya tekislikdan 
yumalatib chiqarish oson (65-rasm). Bunda F kuch og‘irlik kuchining bir 
qismini tashkil etadi:
.
65-rasm.
63-rasm.
 
a) 
b)
64-rasm.

---

91
Vint.  Mashinalarning baloni teshilib qolganda, uni 
almashtirish uchun «domkrat» deb ataluvchi vintli 
ko‘targichdan foydalaniladi. Uning ishlash tamoyilini 
66-rasmdagi vintdan tushunish qiyin emas. Uydagi 
go‘sht mayda lagichda, maktab duradgorlik va temirchilik 
ustaxonasidagi «tiski» (siqib ush lagich) da ham vintdan 
foydalani ladi.
66-rasm.
67-rasm.
Pona. Mamlakatimizning ayrim joylarida bo‘lg‘usi 
kuyov 
larni sinash uchun ularga to‘nkani o‘tin qilib 
maydalashni taklif qilishgan deyishadi. Shunday 
holda «pona» qo‘l keladi. Pona old tomonidan qaralsa, 
uchburchak shaklida bo‘lgan jism bo‘lib, uni to‘nkaga 
rasmda ko‘rsatilganidek qo‘yib, tepa qismidan uriladi 
(67-rasm).
Chig‘iriq. Bu oddiy mexanizmdan ko‘pincha quduqlardan suvni 
ko‘tarishda foydalanishgan (68-rasm). Chig‘iriqda arqon o‘raluvchi baraban 
radiusi  r, uni aylantiruvchi tirsak uzunligi R bo‘lsa, qurilmaning kuchdan 
beradigan yutug‘i   ga teng bo‘ladi.
Chig‘iriqning takomillashgan varianti lebyodka deyiladi (69-rasm). 
Unda ikkita chig‘iriq o‘zaro bog‘langan. Birin chisi aylantiruvchi tirsak va 
kichik radiusli tishli g‘ildirak. Bu tizim kuchdan 
  marta yutuq beradi. 
Ikkinchisi katta radiusli tishli g‘ildirak va arqon o‘raluvchi silindr. Bu 
 68-rasm. 
69-rasm.