Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш 1

 
 
 
 
 
15
Шарипов Ш. Государственная поддержка сельхозпредприятий: реальность и механизмы 
совершенствования // АПК: экономика, управление.2009. №2. С. 48-55. 

---

«Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг 
маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш»
 
242 
3-жадвал
АҚШда қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчиларини 
суғурталашнинг асосий давлат дастурлари 
Дастур 
Дастур мақсадлари Суғурта ҳодисаси 
Фермернинг 
харажатлари 
Суғуртала
ш ҳажми, 
давлатнин
г йиллик 
тўловлари 
Хосилни 
кўп марта 
суғурталаш 
Ҳосил нобут 
бўлганда 
йўқотишнинг бир 
қисми қопланиши 
4-10 йилдаги 
ўртачадан 
ҳосилдорлиак паст 
бўлганда ҳақиқий 
йўқотиш 
Ҳар бир 
суғурталанган 
экин учун 100 
доллар 
40 млн. га, 
75та экин, 
тўловлар 
1.0 млрд. 
доллар 
Даромадла
р суғиртаси 
Ҳосилдорлик 
пасайишида 
даромадни қоплаб 
бериш 
Ҳосил йиғиб 
олинганда тушум 
минимал 
кафолатланган 
дааражадан паст 
Ҳар бир 
суғурталанган 
экин 30 доллар 
Тўловлар 
1.1 млрд. 
доллар 
Ишлаб 
чиқарувчил
арга 
тўғридан 
тўғри 
тўловлар 
Алоҳида қишлоқ 
хўжалиги 
экинларини узоқ 
вақт етиштираётган 
хўжаликларга 
тўғридан-тўғри 
тўловлар 
Бу қишлоқ 
хўжалиги 
экинларининг 
майдони ва 
ҳосилдорлиги 
аниқланади 
Мавжуд эмас 
Тўловлар 
5.4 млрд. 
доллар 
Антицикл 
тўловлар 
Ўсимликчилик 
маҳсулотига баҳолар 
тушиб кетган 
ҳолларда 
фермерларга 
тўловлар 
Алоҳида қишлоқ 
хўжалиги экинлари 
Мавжуд эмас 
Тўловлар 
5.7 млрд. 
доллар 
Бозор 
қарзлари 
Баъзи экинлар 
ишлаб чиқаришини 
ривожлантириш 
учун 
Ўсимликчилик 
маҳсулотига бозор 
баҳолари гаров 
ставкасидан паст 
Фермерлар ўз 
маҳсулотини 
давлатга гаровга 
бериб, гаров 
баҳолари бўйича 
пул олишлари 
мумкин 
Тўловлар 
6.0 млрд. 
доллар 
Қишлоқ 
хшжалиги 
ерларини 
консерва 
қилиш 
Тупроқ 
унумдорлигини 
сақлаб қолиш 
Фермер давлатдан 
консервацияланган 
ҳар бир гектар ер 
учун 120 
долларгача 
молиявий ёрдам 
олади 
Мавжуд эмас 
13.7 млн.га, 
тўловлар 
1.8 млрд. 
доллар 
Ҳаммаси 
21.0 млрд. 
доллар 

---

«Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг 
маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш»
 
243 
“Ишлаб чиқарувчиларга тўғридан-тўғри тўловлар” дастури буғдой, 
маккажўхори, арпа, сули, пахта, шоли, соя, кунгабоқар, ер ёнғоқ ва бошқа мойли 
экинлар етиштирувчи ишлаб чиқарувчиларга мўлжалланган. Давлат бу экинларни 
узоқ вақтдан буён етиштираётган хўжаликларга тўғридан-тўғри тўловларни амалга 
оширади. Мазкур тўловларни фермерлар ҳозирги пайтда бу экинларни етиштириш 
билан шуғилланаётганлари ёки қисман тўхтатганларига қарамасдан тўланади. 
Тўловлар учун уларнинг аввалги йилларда ишлаб чиқарилганлиги асос бўлади. 
“Антицикл тўловлари” дастурида давлат фермерларга ишлаб чиқарилган 
ўсимликчилик маҳсулотига баҳолар тушиб кетган ҳолларда тўловларни амалга 
оширади. Бу дастурга “Ишлаб чиқарувчиларга тўловлар” дастури бўйича тўловлар 
амалга ошириладиган экинлар киритилган. “Ишлаб чиқарувчиларга тўловлар” 
дастурининг ажралиб турувчи хусусияти фермерларга пул компенсациялари бозор 
баҳолари белгиланган критик даражадан пасайиб кетганда тўланишидир. Ҳар 
иккала дастурда ҳам тўловлар мазкур экинлар жорий йилда етиштирилмаётган 
бўлса ҳам тўлаб берилаверади. 
Фермер хўжаликларини бозор таваккалчилигидан ҳимоя қилувчи асосий 
давлат дастурларидан бири “Бозор қарзлари” дастуридир. У 1985 йилда қабул 
қилинган ва гаров кредитининг модефикациясидир. Ҳозирги пайтда мазкур дастур 
икки вариантда ишлайди: бозор ёрдам қарзлари ва етишмаётган тўловлар қарзлари. 
“Бозор ёрдами қарзлари” дастури ишлаш механизми қуидагича: давлат томонидан 
муайян қишлоқ хўжалиги экинлари бўйича қатъий гаров ставкалари ўрнатилган, 
улар асосида ҳар бир округда қишлоқ хўжалиги ихтисослашувига қараб ўз қатъий 
ставкалари ўрнатилади. Ҳосил йиғиб олингандан сўнг, агар ўсимликчилик 
маҳсулоти бозор баҳолари гаров ставкаларидан пастроқ бўлса, фермерлар ўз 
маҳсулотларини давлатга гаровга қолдириб ўз округининг гаров ставкалари бўйича 
пул олишлари мумки. Агар бозор баҳолари ошса 9 ой ичида фермер фойдалироқ 
харидорни топиб, гаровдаги ўз маҳсулотини йуқорироқ баҳога сотиши, давлатдан 
олинган қарз суммасини келишилган фоиз ставкасини қўшиб давлатга қайтариши 
мумкин. Агар фермер ўз маҳсулотига мақбул бозор топа олмаса, 9 ой ичида унда 
иккита муқобил ҳаракат вариантлари мавжуд: 
- гаровдаги маҳсулотнинг тўла давлат мулкига ўтишига розилик бериш; 
- ўз маҳсулотини бозордаги амалда мавжуд баҳоси бўйича сотиш ва барча 
тушумни давлатга қайтариш.
Дастурнинг 
иккинчи 
варианти 
бўйича 
(етишмаётган 
тўловлар 
қарзлари)давлат фермер хўжаликларига қарзбўйича фоиз ставкасини ҳисобга олган 
холда гаров ставкаси билан бозор бахоси ўртасидаги фаркни қопелабберади. Бунда 
фермер компесанцияолиш учун ўз маҳсулотини сотиш шарт эмас.Давлат 
компенсациясини олиш учун маҳсулотга зарар миқдорда ва сифатли ҳолда эга 
бўлиш кифоя қилади.Компенциясини олгандан сўнг фермер ўзмахсулотини ўзини 
файта қониқтирадиган бозор бахосида ҳар қандай пайтда сотиш ҳуқуқига эга. 

---

«Мева-сабзавотларни етиштириш, қайта ишлаш ва сотишнинг