Metrologiyaning asoslari

2-rasm. Joizlik maydoni

9-MA’RUZA
SILLIQ SILINDIRSIMON BIRIKMALAR
REJA:

1. 
   Mashinasozlikda silliq kalibrlar.
   
2. 
   Silliq kalibrlarning joizliklar maydonlari.
   
3. 
   Kalibrlarning ijrochi o‘lchamlarining hisob-kitobi.
   
4. 
   Kalibrlarning markalanishi.
   

Mashinasozlikda silliq kalibrlar
Mashinasozlikda detallarning yaroqliligini eng oxirgi kalibrlar yordamida baholash uslubi keng tarqalgan. Silliq silindrik, konussimon, rezbali, Shlitsali detallarning o‘lchamlari, bo‘rtiklarning balandligi va o‘yiqlarning chuqurligi, shuningdek, yuzaliklarning joylashuvi va boshqa parametrlar ana shu kalibrlar bilan tekshiriladi. Odatda, chetgi kalibrlar o‘tkazuvchi (PR) va o‘tkazmaydigan (NE) o‘lchamlardan iborat bo‘lgan komplektdan iborat bo‘ladi.

O‘tkazuvchi o‘lcham valning eng katta chetgi o‘lchamiga yoki teshikning eng kichik chetgi o‘lchamiga to‘g‘ri keladi, ular bilan tekshirilayotgan ob’ekt materialining maksimumiga to‘g‘ri keladigan chetgi o‘lcham nazorat qilinadi.

O‘tkazmaydigan o‘lcham valning eng kichik chetgi o‘lchamiga yoki teshikning eng katta chetgi o‘lchamiga to‘g‘ri keladi.

Agar o‘tkazadigan kalibr og‘irlik kuchi ta’sirida o‘tadigan bo‘lsa, o‘tkazmaydigan kalibr esa - detalning nazorat qilinadigan yuzasidan o‘tadigan bo‘lsa, detal yaroqli hisoblanadi. Agar o‘tkazadigan kalibr o‘tmaydigan bo‘lsa, unda detal ishga yaroqli brakga ega deb hisoblanadi, agar o‘tkazmaydigan kalibr o‘tadigan bo‘lsa, unda detal ishga yaroqsiz brakga ega deb hisoblanadi, chunki bunday valning o‘lchami eng kichik yo‘l qo‘yiladigan o‘lchamdan ham kichik, teshikniki esa yo‘l qo‘yiladigan eng katta o‘lchamdan ham katta bo‘ladi.

Shunday qilib, kalibrlar - bu qandaydir parametrlarning songa oid mohiyatini belgilash uchun emas, balki nazorat qilinayotgan parametrning kattaligi pastki yoki yuqorigi chekkadan chetga chiqadimi-yo‘qmi yoki yo‘l qo‘yiladigan ikkita chekkalar o‘rtasida turadimi ekanligini aniqlash uchun mo‘ljallangan o‘lchovchi asboblardir.

Ishchi kalibrlar (PR va NE) buyumlarni tayyorlash jarayonida ularni nazorat qilish uchun xizmat qiladi va nazoratchilar, ishchilar ulardan foydalanadi.