Metrologiya va elektr

§2.1. Asosiy ma’lumotlar 
Har  qanday  o‘lchash  asboblarining  o‘lchash  mexanizmida  o‘lchanadigan 
kattalikka  X  va  harakatlanuvchi  qismining  burchak  siljishiga  α  bevosita  bog‘liq 
bo‘lgan  aylanuvchi  moment 
 
   
  va  uning  yo‘nalishiga  aks  ta’sir  etadigan  va 
harakatlanuvchi  qismning  burchagiga  bog‘liq  bo‘lgan  momentni 
 
   
  hosil 
qiladigan qism mavjud bo‘ladi.
21
 
Aylanuvchi  moment 
 
   
  bilan  aks  ta’sir  etadigan  moment 
 
   
     
(bunda 
  – prujinaning qisilishi yoki osilishdagi solishtirma aks  momenti) bilan 
muvozanatga kelganda harakatlanuvchi qism ma’lum burchakka 
  siljib to‘xtaydi. 
 
   
   
   
    
Bu  tenglamadan  shkala  (darajalanish)  tenglamasi  –  statik  xarakteristika 
keltirib chiqariladi. 
         
Magnitoelektrik  o‘lchash  asbobi  uchun  shkala  tenglamasi  quyidagicha 
ifodalanadi: 
   
   
 
     
     
 
    
bunda 
  – magnit induksiya;        – mos ravishda aylanish o‘qiga nisbatan 
ramkaning radiusi va uzunligi; 
  – ramka chulg‘amining o‘ramlar soni. 
Elektromagnit o‘lchash asbobi uchun shkala tenglamasi quyidagicha yoziladi: 
   
 
  
 
  
  
   
 
 
Elektrostatik o‘lchash asbobi uchun shkala tenglamasi quyidagicha yoziladi: 
   
 
  
 
  
  
   
 
 
Elektrodinamik  o‘lchash  asbobi  uchun  shkala  tenglamasi  quyidagicha 
yoziladi: 
                                                      
21
 Metrology. Measurement/ Anand K Bewoor - New Delhi: India, 2009. (1-adabiyot, 27-bet) 

---

33 
 
   
 
 
 
  
  
   
 
   
 
 
Elektr  o‘lchash  asboblari  o‘lchash  diapazoni,  xatoliklar,  sezgirligi, 
o‘lchanadigan  kattalik  manbasidan  olinadigan  energiya  (isrofi),  ta’sir  etadigan 
kattaliklar (harorat, o‘lchanayotgan tok yoki kuchlanish shakli, chastotasi va h.k.) 
bilan tavsiflanadi. 
O‘lchash  asbobining  sezgirligi  deb,  o‘lchanayotgan  kattalikka  X  nisbatan 
ko‘rsatgich holatining α hosilasiga aytiladi.
22
 
   
  
  
 
Sezgirlikka teskari bo‘lgan kattalik o‘lchash asbobining doimiyligi deyiladi. 
        
Elektrodinamik  va  ferrodinamik  vattmetrlar  uchun  ba’zi  hollarda  doimiylik 
quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi 
   
 
 
   
 
 
 
 
 
 
   
 
  –  mos  ravishda  vattmetrlarning  kuchlanish  va  tok  bo‘yicha  nominal 
chegaralari; 
 
 
 – shkala bo‘linmalar soni. 
Agar  zanjir  tokini  o‘lchash  uchun  ampermetr  ulangan  bo‘lib,  ampermetr 
qismalariga nisbatan zanjir qarshiligi R va shu qismalarga nisbatan zanjirning salt 
ishlash kuchlanishi U bo‘lsa, zanjirning haqiqiy toki (R
A
=0) 
 
 
     , o‘lchangan 
tok esa quyidagiga teng 
 
   
 
 
     
 
  
Shunga ko‘ra uslubiy (metodik) xatolik quyidagiga teng bo‘ladi: 
 
 
 
 
   
   
 
 
 
   
 
 
     
 
 
Shunga  o‘xshash  voltmetr  bilan  o‘lchashda  metodik  xatolik  quyidagicha 
yoziladi: 
 
 
 
 
 
   
 
   
 
     
 
 
                                                      
22
 Truls Norby. Electrical measurements. University of Oslo. Norway. 2010. (2-adabiyot, 24-bet) 

---

34 
 
bunda 
 
 
 – voltmetr qismalaridagi kuchlanish.