Simmetrik uch fazali zanjirlar- Симметричная трехфазная цепь-
Symmetric three-phase circuit- tok va kuchlanishlarni o‘lchash uchun mos
ravishda bitta ampermetr yoki voltmetr kifoya
Nosimmetrik
zanjirlar-
Несимметричная
трехфазная
цепь-
Unbalanced three-phase circuit- liniya kuchlanishini o‘lchash uchun uzgich –
ulagich bilan voltmetrdan foydalaniladi.
174
1-ilova
Xalqaro sistemada (SI) elektr, magnit va mexanik kattaliklar, parametrlar va
ularning o’lchov birliklar
Kattaliklar nomi
(SI) Xalqaro sistemadagi birliklar
Nomi
O’lchov
birligi
Belgisi
Uzunlik
Metr
m
l
Yuza, sirt
kv.metr
m
2
S
Hajm
kub.metr
m
3
V
Massa
Kilogram
kg
m
Vaqt
Sekund
s
t
Tezlik
Metrning sekundga
nisbati
m/s
v
Kuch
Nyuton
N
F
Ish
Joul(vat sekund)
J
W
Issiqlik miqdori
Joul
J
Q
Harorat
Kelvin
K
T
Burchak tezligi,
burchak chastotasi
Radianing sekundga
nisbati
rad/s
Yassi burchak
Radian
rad
Kuch momenti
Nyuton metr
N
m
M
Aktiv quvvat
Vatt
Vt
P
Reaktiv quvvat
Volt-amper reaktiv
var
Q
To’la quvvat
Volt amper
V
A
S
Kuchlanish, EYK
Volt
V
U,E
Tok
Amper
A
I
Tok zichligi
Amperning kv.
metrga nisbati
d
Zaryad, elektr miqdori Kulon
Kl
Q,d
Elektr maydon
kuchlanganligi
Voltning metrga
nisbati
V/m
Sig’im
Farada
F
S
Absolyut dielektirik
singdiruvchanlik
Faradaning metrga
nisbati
F/m
∑
Qarshilik
Om
Om
R
Solishtirma qarshilik
Om metr
Om m
O’tkazuvchanlik
Simens
Sm
g
Solishtirma
o’tkazuvchanlik
Simensning metrga
nisbati
Sm/m
Magnit oqim
Veber
Vb
F
Magnit induksiya
Tesla, veberning
kv.metrga nisbati
Tl
B
Magnit maydon
kuchlanganligi
Amperning metrga
nisbati
A/m
H
Absolyut magnit
singdiruvchanlik
Genrining metrga
nisbati
Gn/m
μ
0
Induktivlik
Genri
Gn
L
Reaktiv qarshilik
Om
Om
X
To’la qarshilik
Om
Om
Z
Chastota
Gers
Gs
f
175
Bog’lovchining
nomi
Bog’lovchining belgisi
Asosiy birlik
ko’paytmasi
O’zbekcha
Xalqaro
deka
da
da
geko
g
h
kilo
k
k
mega
M
M
giga
G
G
detsi
d
d
santi
s
c
mili
m
m
mikro
mk
nano
n
n
piko
p
Material
Zichlik kg/
Solishtirma
qarshilik
, Om
m
Solishtirma
o’tkazuvchanlik
, Sm/
Qarshilikning
temperatura
koeffitsiyenti
,1/K
Mis
8900
0,0176
57
4,11-4,20
Alyumin
2700
0,0278
35
4,31-4,39
Latun
8500
0,04
25
2,70-2,80
Volfram
19100
0,0612
16,34
4,1-5,0
Po’lat sim
7900
0,13
7,6
5,7-6,2
Qalay
7300
0,143
7
4,4
Qo’rg’oshin
11400
0,221
4,52
3,8-4,1
Nixrom
8200
0,98
1,02
0,15
Konstanta
8800
0,4-0,51
2,5-1,98
0,005
Fexral
7600
1,4
0,7
0,28
Magnanin
8100
0,42
2,38
0,06
Material
Nisbiy dielektirik
singdiruvchanlik
Elektr mustahkamlik
MV/m
Havo (293 va bosim 100 kPa)
1*
3,3**
Qog’oz
1,8-2,6
10
Parafin
2-2,3
40
Polietilen
2,4
40
Polistrol
2,4
50
Karton
4,8
15
Kakotkan
5-6
100
Mineral yog’
2,2-2,5
20
Embonit
3-3,5
20
Kvars, shisha, slyuda
5-10
25
Farfor (chinni)
4,5-6
15
Alumin oksidi
-
100
Bariy titanat
800-2200
-
176
2-ilova
PEV – 1 markali mis simning ba’zi ma’lumotlari
Diametr, mm
Ko‘ndalang
kesim yuza, mm
2
1m o‘tkazgichning
qarshiligi, Om/m
1 Om ga
mos
keluvchi
uzunlik
1 sm
2
dagi
o‘ramlar
soni
0.02
0.000314
55.8
0.0179
-
0.03
0.000707
24.6
0.042
36600
0.09
0.00636
2.75
0.364
7350
0.1
0.00785
2.23
0.448
5600
0.12
0.0113
1.55
0.645
4170
0.14
0.0154
1.14
0.877
3200
0.16
0.0201
0.87
1.15
2540
0.18
0.0254
0.686
1.46
2060
0.2
0.0314
0.557
1.80
1640
0.23
0.0415
0.421
2.38
1280
0.25
0.0491
0.356
2.81
1100
0.27
0.0573
0.310
3.23
940
0.29
0.0661
0.265
3.77
825
0.31
0.0755
0.232
4.31
712
3-ilova
ПЭВА markali alyumin simning ba’zi ma’lumotlari
Diametr, mm
Ko‘ndalang
kesim yuza,
mm
2
1m
o‘tkazgichning
qarshiligi, Om/m
1 Om ga mos
keluvchi
uzunlik
1 sm
2
dagi
o‘ramlar soni
0.1
0.00785
3.57
0.281
3400
0.12
0.0113
2.48
0.404
2760
0.15
0.0177
1.58
0.635
1970
4-ilova
ПЭМС markali alyumin simning ba’zi ma’lumotlari
Diametr, mm
Ko‘ndalang kesim
yuza, mm
2
1m o‘tkazgichning
qarshiligi, Om/m
1 Om ga mos
keluvchi uzunlik
0.1
0.00785
54.8
0.0182
0.12
0.0113
38.2
0.0262
0.15
0.0177
24.3
0.0411
5-ilova
ПЭМС markali manganin simning ba’zi ma’lumotlari
Diametr, mm
Ko‘ndalang kesim
yuza, mm
2
1m o‘tkazgichning
qarshiligi, Om/m
1 Om ga mos
keluvchi uzunlik
0.1
0.00785
54.8
0.0182
0.12
0.0113
38.2
0.0262
0.15
0.0177
24.3
0.0411
177
6-ilova
Dielektrik materiallarning dielektrik singdiruvchanligi va elektr mustahkamligi
№
Dielektrik
, kV/c
, kV/c –
o’rtacha
1
Havo
30
30
1
2
Suv
-
-
81
3
Kerosin
-
-
2.1
4
Mineral moy
-
100
-
5
Parafin
200
200
2.1
6
Parafin qoplangan qog‘oz
-
-
2
7
Pleksiglas
-
-
3.3
8
Slyuda
80-200
150
6
9
Spirt
-
-
33
10
Shisha
100-400
300
7
11
Transformator moyi
50-180
150
2.3
12
Elektr karton
90-140
120
5
13
Ebonit
600-800
700
4.3
14
Farfor
150
150
5.5
15
Yantar
-
-
2.8
7-ilova
Metall va qotishmalarning solishtirma qarshiligi va
qarshilikning harorat koeffitsiyenti
№
Material
ρ,
Om∙mm
2
/m
α,
0
S
-1
1
Alyumin
0.029
0.004
2
Volfram
0.056
0.005
3
Konstanta
0.48
0.00004
4
Jez
0.071
0.002
5
Mis
0.0175
0.004
6
Nixrom
1.1
0.0001
7
Manganin
0.42
0.000006
8
Platina
0.1
0.004
9
Simob
0.958
0.0009
10
Qo‘rg‘oshin
0.21
0.004
11
Kumush
0.016
0.004
12
Po‘lat
0.12
0.006
13
Fexral
1.4
0.0002
178
Mustaqil yechish uchun berilgan masalalarning javoblari
1.11. a) 11.2 Om va 3∙10
-8
s; 12.1 Om va 13.2∙10
-8
s.
1.13. 100 pF; 10
-6
Kl.
1.28. 0.535, 0.8 va 1.6%.
1.29. 0.5 V va 3.6%.
1.30. 0.5.
2.4. 1 mkA/bo‘l; ±50 mkA; 0.5 V.
2.5.
2.6.
.
2.8. 2.5 va 0.4.
2.9. 100 bo‘l; 2 mA/bo‘l va 60 mA.
2.10.
.
2.15. 2.5 va 3.53 A.
2.16. 14.1 A va 10 A.
3.2. 400 Om.
3.3. 1.5 V.
3.4. 400 Om.
3.5.
.
3.8.
.
3.9. 1,45 mkF.
3.10. 0,1÷10 mkF.
3.11. 10mkF±1%.
3.12.
,
.
3.13.
.
3.14.
,
.
3.15. 2 va 1.
179
4.15. 483 kOm.
4.18. 3.3 A.
4.19.
(
) .
4.23. a) 5 A; b) 3.75 A; v) 1.25 A.
4.24. a) 100 V; b) 30 V; v) 50 V va 5%.
5.16.
.
5.17.
5.21.
.
5.22.
.
5.23. 0.85%.
5.25. 24.5 Om.
5.26. 917 Om.
5.28. 99±3 Om.
5.29. 101±4 Om.
5.30. 3 va 10 kOm.
5.31. 18.7 kOm.
5.32. 125 Om.
5.33.
.
5.36. 1 Om va 15.6 mGn.
5.37. 280 Om.
5.38. 26 mGn va 4.
5.39. 1 MOm.
5.40. 3-30
0
.
5.41. 2.13 Om.
5.42.
(
) .
5.45.
(
)
180
5.46. 17 V va 3 %.
5.47.
.
5.48.
(
(
)
) .
5.49.
.
5.50. 2.1 kOm.
5.51. 545 Vt.
5.52. 544,5 Vt.
5.53. 59,5 Vt.
5.56. 10 V.
5.57. 11.6 mA.
5.58. 600 V.
5.59. 6; 10 va 10 A.
5.74.
5.75. 1.1 va 3.3 Vt.
5.76. 2 kVar.
5.77. 7.62 kVt.
5.78. 504 va 7.6 kVt.
5.79. 120 A; 8 kVt va 1.5 MVt.
5.80.
.
5.81.
.
5.83. 150 Vt.
5.85. 92 Vt∙s/ayl.
5.86. 786 kVt∙s.
5.87. 1975±15 J/ayl.
6.7. 22 V, 33.8 mV/Vt.
6.8.
.
6.9.
(
)
.
181
6.11. 1.5∙10
-5
Vb.
6.12. 4∙10
-4
Vb.
6.13. 4; 10 va 24 V.
7.6. 100 kOm.
7.9. 100 A.
7.11.
7.14.
8.7. 124 Om; 0.7 V.
9.21. Minimal sezgirlik
.
9.22.
.
9.23.
√
.
9.24.
, bo‘laklar bahosi
9.27. 7.9; 7 va 6.7 V.
9.29.
.
9.30. 30 kPa.
9.31.
.
9.32. 1.36; 2.5 va 3.46 mA.
9.33.
(
) sezgirlik-0.7
mkA/grad.
9.34.
.
9.35.
.
9.36. 50 va 150 mkA.
9.37. 15.8; 25 va 31.6 mA.
182
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Metrology. Measurement/ Anand K Bewoor - New Delhi: India, 2009.
ISBN 9780070140004.
2. Truls Norby. Electrical measurements. University of Oslo. FERMIO
Gaustadalléen 21. NO-0349 Oslo, Norway. 2010. ISBN:9788121929639.
3. Raghavendra N.V., Krishnamurthy S. Engineering metrology and
Measurement. Stanford University Press, / 2013. ISBN: 9780198085492
4. Boyd S. and Vandenberghe L. Vectors, Matrices, and Least Squares.
University Press / 2016.
5. Raximov A.A., Rustamov D.Sh. Elektr o`lshashlar - amaliy va mustaqil
ishlarni bajarishga doir uslubiy ko’rsatma - T.: ToshTYMI, 2011, 36 b.
6. Amirov S.F., Yoqubov M.S., Jabborov N.G’. Elektr o’lchashlar. – T.:
ToshTYMI, 2007, 230 b.
7. Амиров С.Ф., Суллиев А.Х., Бипараметрические резонансные датчики
для систем управление скорости движение поездов. Тошкент – «ADADI
PLYUS», 2015. 178 с.
8. Ким К.К., Анисимов Г.Н., Идраков А.И. Поверка средств измерений
электрических величин. Москва.:ФГБОУ., 2014. – 140с.
9. Мамаев К.М. Приборы и методы электрических измерений, Том 2.
Цифровые измерительные приборы измерения неэлектрических величин.
Микропроцессорные измерительные устройства. Изд. “Юпитер” Махачкала.
1998, 214 с.
10. Сборник задач по Электрическим измерениям/ А.С. Дривольский,
С.В. Климентьев.-Хабаровск: Изд-во ДВГУПС, 2010.-64 с.
11. Сергеев
А.Г., Латышов М.В., Терегеря В.В. Метрология,
стандартизация, сертификация: учебное пособие. – М.:Логос, 2003. - 536с.
12. Ismatullayev P.R., Qodirov Sh.A. Metrologiya asoslari. – T:
“STANDART” nashriyoti, -2012.-303 b.
13. Абдувалиев А.А., Латинов А и др. Основы стандартизации и
управления качеством. Изд-во. НИИСМС, Тошкент – 2007.-551 стр.
183
14. «Metrologiya to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. (1004, 12-
son, 28.12.1993 y.) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi.
Т., – 2003 yil, 5-son, O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami 2014 yil,
50-son.
15. O‘lchashlar birligini ta’minlash davlat tizimi. Metrologiya. Atamalar va
ta’riflar. O‘zDSt 8.001:-2010.
16. “Standartlashtirish to’g’risidagi” O‘zbekiston Respublikasi Qonuni.
(1002, 12-son, 28.12.1993 y.) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining
Axborotnomasi. 2003 yil, 5-son, O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari
to’plami 2017 yil, 24-son.
17. O‘zbekiston Respublikasi milliy sertifikatlash tizimi. Asosiy qoidalar.
O‘zDSt 8.010:-2011.
18. Амиров С.Ф. Электромагнитные датчики параметров движения для
систем управления гидромелиоративными объектами.
Автореферат
докторской диссертации. Астрахан технологические институт. 1999.-163 с.
19. Якубов М.С. Мостовые методы измерения параметров комплексних
сопротивлений объектов железнодорожного транспорта. Монография.
Тошкент, «Фан ва технология» 2017, 198 с.
20. Амиров С.Ф. Балгаев Н.Е. Галваномагнитные датчики больших
токов для систем тягового электроснабжения. Монография. Тошкент “Фан ва
технология”. 2017-161 с..
21. http://bookboon.com
22. http://www.standart.uz
23. http://www.bog5.in.ua/zadachi/metrologiya
184
Mundarija
Kirish............................................................................................
3
1-bob.
Metrologiya asoslari va elektr o‘lchash zanjirlarining
elementlari....................................................................................
7
§1.1.
Asosiy metrologik tushunchalar....................................................
7
§1.2.
O‘lchash usullari va xatoliklarini baholash uslubiyati...................
8
§1.3.
Elektr
o‘lchash
zanjirlarining
elementlari
va
ularni
hisoblash........................................................................................
14
§1.4.
Elektr o‘lchashlarda xatoliklarni hisoblash...................................
16
§1.5.
O‘zgarmas tok zanjiri parametrlarini o‘lchash.............................
22
2-bob. Elektromexanik o‘lchash mexanizmlari va asboblari.............
29
§2.1.
Asosiy ma’lumotlar.......................................................................
29
§2.2.
Elektromexanik
o‘lchash
asboblari
elementlarini
hisoblash........................................................................................
31
3-bob.
Taqqoslovchi asboblar.................................................................
36
§3.1.
Asosiy ma’lumotlar........................................................................
36
§3.2.
O‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok ko‘prik sxemalarini
hisoblash........................................................................................
39
4-bob.
Masshtab o‘zgartgichlar.............................................................
46
§4.1.
Asosiy ma’lumotlar.......................................................................
46
4.2.
Tok va kuchlanish o‘lchash transformatorlari..............................
49
§4.3.
O‘lchash asbobining o‘lchash chegarasini kengaytirish...............
57
5-bob.
O‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok zanjirlari parametrlari va
kattaliklarini o‘lchash..................................................................
65
§5.1.
Asosiy ma’lumotlar.......................................................................
65
5.2.
Uch fazali tok zanjirlarida aktiv va reaktiv quvvatni
o‘lchash..........................................................................................
69
6-bob.
Magnit zanjir parametrlari va kattaliklarni o‘lchash…….....
95
§6.1.
Asosiy ma’lumotlar........................................................................
95
§6.2.
Magnit
kattaliklar
va
parametrlarini
o‘lchashga
doir
185
masalalar.........................................................................................
96
7-bob.
Raqamli o‘lchash asboblari.........................................................
102
§7.1.
Raqamli o‘lchash asboblari va o‘zgartgichlar................................ 102
§7.2.
Raqamli o‘lchash asboblariga doir masalalar................................. 102
§7.3.
Elektron elektr energiya hisoblagichlar.........................................
104
8-bob.
O‘lchash natijalariga ishlov berish............................................
113
§8.1.
Asosiy ma’lumotlar. Kichik kvadratlar usuli................................
113
§8.2.
Soddalashtirilgan kichik kvadratlar usuli......................................
115
§8.3.
O’lchash aniqligini baholashda tasodifiy funksiyalar nazariyasini
qo’llash...........................................................................................
120
9-bob.
Noelektrik kattaliklarni o‘lchash................................................ 126
§9.1.
Asosiy ma’lumotlar........................................................................
126
§9.2.
Rezistiv o‘lchash o‘zgartgichlar..................................................... 127
§9.3.
Induktiv, elektromagnit va induksion o‘zgartgichlar....................
132
§9.4.
Termoelektrik o‘zgartgichlar.........................................................
134
§9.5.
Gaz bosimini o‘lchash o‘zgartgichlari...........................................
136
§9.6.
Namlikni o‘lchash..........................................................................
137
9.7.
Sath o‘lchagichlar..........................................................................
138
9.8.
Mexanik parametrlarni o‘lchash...................................................
139
9.9.
Elektrolitlar konsentratsiyasini o‘lchash.......................................
143
10-bob. Axborot - o‘lchash tizimlari........................................................
152
10.1.
AO‘T o‘lchash qismlaridagi interfeyslar......................................
154
10.2.
Analog-raqamli o‘zgartgichlarning asosiy turlari….....................
157
Glossariy…………………………………………………………. 164
Ilova...............................................................................................
167
Mustaqil yechish uchun berilgan masalalarning javoblari…... 175
Foydalanilgan adabiyotlar..........................................................
179
Do'stlaringiz bilan baham: |