Метрология, стандартлаштириш ва сертификатлаштириш

Аниқлиги тенг бўлмаган ўлчашлар- бирорта каттликни аниқлиги бў йича фарқланувчи ўлчаш воситалари билан ва (ёки) турли шароитларда бажарилган қатор ўлчашлар.
Аниқлиги тенг бўлмаган ўлчашлар қаторига, бу қаторга кирган алоҳида ўлчашларнинг вазнини ҳисобга олган ҳолда ишлов берилади.
Бир каррали ўлчаш- бир марта бажарилган ўлчаш.
Кўпчилик ҳолларда амалда айнан бир марта ўлчаш қўлланилади. Масалан, вақтни соат билан ўлчаш, савдода маҳсулот массаси ва ҳажми ва ҳ.к., одатда бир марта бажари-лади.
Кўп марта ўлчаш- натижаси бирин-кетин бажарилган ўлчашлардан олинган бир хил ўлчамли катталикни ўлчаш, яъни бир карра ўлчашлар қаторидан иборат бўлган ўлчаш.
Статик ўлчаш- муаяйн ўлчаш вазифасига кўра, ўлчаш вақти давомида ўзгармайди деб қабул қилинган катталикни ўлчаш.
Мисоллар
1 Деталнинг узунлигини мўъ-тадил ҳароратда ўлчаш.
2 Ер участкасининг ўлчамла-рини ўлчаш.
Динамик ўлчаш- ўлчамлари ўзгарувчи катталикни ўлчаш.
"Динамик" сўзи ўлчанадиган катталикка тегишли. Қатъий айтилганда, барча катта ликлар вақт ичида у ёки бу ўзгариш лар таъсирида бўлади. Бунга тобора сезгир ўлчаш асбобларини қўлланиш ишонч ҳосил қилдиради. Бундай асбоблар илгари ўзгармас деб ҳисоб-ланган катталикларниг ўзгаришини аниқлашга имкон беради, шунинг учун ўлчашларни динамик ва статик ўлчашларга ажратиш шартли бўлади.
Мутлақ ўлчаш-бир ёки бир неча асосий катталикларни бевосита ўлчашларга ва (ёки) доимийлик қий-матларини қўллашга асосланган ўлчаш.
Мисол - F = mg кучни ўлчаш асосий катталик m массани ўлчашга ва g доимийликни (массани ўлчаш нуқтасида) қўллаш-га асосланган.
Нисбий ўлчаш-катталикнинг бирлик вазифасини бажарувчи номдош катталикка нисбатини ёки катталикни бошланғич деб қабул қилинган номдош катталикка нисбатан ўзгаришини ўлчаш.
Мисол - Манбаидаги радио-нуклид активлигини активликнинг эталон ўлчови сифатида аттестатланган бир хилли манбадаги радионуклид активлигига нисбатан ўлчаш.
Бевосита ўлчаш- катталикнинг изланаётган қиймати бевосита олинадиган ўлчаш.
Изоҳ - "Бевосита ўлчаш" атамаси "билвосита ўлчаш" атамасига қарамақарши тушунча сифатида пайдо бўлган. Қатъий айтилганда, ўлчаш доим бевосита бўлади ва катталикнининг бирлигига таққослаш деб қаралади. Бу ҳолда "бевосита ўлчаш усули" атамасини қўлланиш дуруст бўлади.
Мисоллар
1 Деталнинг узунлигини мик-рометр билан ўлчаш.
2 Ток кучини амперметр би-лан ўлчаш.
3 Массани тарозида ўлчаш.