“Метрология асослари ” фанидан амалий машғулотлар учун электрон ўқув-услубий қўлланма

Эталон тўплами- ўлчаш воситалари диапазонларининг бирлашмасидан 
иборат бўлган диапазонда бирликни қайта тиклаш ва (ёки) сақлашга имкон 
берувчи, кўрсатилган шу ўлчаш воситаларининг мажмуидан ташкил топган 
эталон Мисол - эталон майда қадоқ тошлар (эталон қадоқ тошлар тўплами), 
ареометрларнинг эталон тўплами. Эталон тўпламлари ҳам худди гуруҳли 
эталонлар каби доимий ва ўзгарувчан таркибли эталонларга бўлинади. 
Бирликни қайта тиклаш аниқлигининг даражаси бўйича ва метрологик 
тобелиги бўйича эталонлар бирламчи, иккиламчи ва ишчи эталонларга 
бўлинади.
Бирламчи эталон – у наъмунавий ўлчаш воситаси бўлиб, маълум бир 
бирликни мамлакатда (шу бирликнинг бошқа эталонларга нисбатан) энг 
юқори аниқлиқ билан қайта тиклашини таъминлайдиган эталон, яъни 
наъмунавий ўлчов воситасидир.Асосий бирликларнинг бирламчи эталонлари 
бирликларни уларнинг таърифига мувофиқ қайта тиклайди. Бирламчи 
эталонга мисол қилиб, узунлик бирлигининг эталони метр мисол бўладики, у 
ўлчаш воситаларининг комплексидан иборат бўлиб, ёруғлик тўлқинининг 
вакуумдаги 1/299792458 s га тенг бўлган вақт интервалида ўтган йўлининг 
бирлигини қайта тикланишини келтириш мумкин.
Ўлчанадиган катталикнинг бутун диапазонига (кўламига) битта 
бирламчи эталон билан хизмат кўрсатиш техник жиҳатдан мақсадга мувофиқ 
бўлмаганда, бутун кўламнинг қамраб олинишини таъминлайдиган шу 
диапазоннинг (кўламнинг) қисмларига хизмат кўрсатадиган бир нечта 
бирламчи эталонлар яратилган. Бу ҳолда «қўшни» бирламчи эталонлар билан 
қайта тикланадиган бирликларнинг ўлчамлари ўзаро мувофиқлаштирилади. 
Иккиламчи эталон - бирликнинг ўлчамини мазкур бирликнинг 
бирламчи эталонидан оладиган эталон. Иккиламчи эталонлар қиёслаш 

---

ишларини рационал ташкил этиш зарур бўлганида ва бирламчи эталонни энг 
кам ейилишини ва сақланганлигини таъминлаш ҳолларида яратилади.
Метрологик вазифаси бўйича иккиламчи эталонлар нусха-эталон,