“Метрология асослари ” фанидан амалий машғулотлар учун электрон ўқув-услубий қўлланма

Мунтазам хатолик деб умумий хатоликнинг такрорий ўлчашлар 
мобайнида муайян қонуният асосида ҳосил бўладиган хатоликка айтилади.
Тасодифий хатолик бирор физикавий катталикни такрор ўлчаганда 
ҳосил бўладиган, ўзгарувчан, яъни маълум қонуниятга бўйсунмаган ҳолда 
келиб чиқадиган хатоликдир. Бу хатолик айни пайтда нима сабабга кўра келиб 
чиққанлиги ноаниқлигича қолади. Шунинг учун ҳам уни буткул бартараф 
этиш мумкин эмас. Ҳақиқатда ўлчаш натижасида тасодифий хатоликни 
мавжудлиги такрор ўлчашлар натижасида кўринади ва уни ҳисобга олиш, 
ўлчаш натижасига таъсири (ёки ўлчаш аниклигини баҳолаш) математик 
статистика усули ёрдамида амалга оширилади.
Келиб чиқиши сабабига (шароити) қараб: асосий ва қўшимча 
хатоликларга бўлинади.
Асосий хатолик. Ўлчашвоситасинингнормал шароитда ишлатилганида 
ҳосил бўладиган хатолик асосий хатолик дейилади. Нормал шароит деганда 
кўпгина ўлчаш воситалари учун температура 20 
0
С ± 5
0
С, ҳаво намлиги 65 % 
±
15 %, атмосфера босими (750 ±30) мм.сим.уст., таъминлаш кучланиши 
номинал қийматидан ±2% га ўзгариши мумкин
Қўшимча хатолик. Агарўлчаш воситаси нормал шароитдан фарқли 
бўлган ташқи шароитда ишлатилса, ҳосил бўладиган хатолик қўшимча 
хатолик дейилади.
Ўз навбатида ташқи таъсир этувчи катталиклар қуйидагилар 
ҳисобланади: 
– 
климатик (ҳарорат, ҳаво намлиги, атмосфера босими); 
– 
механик (ташқи тебраниш, силкиниш, кучлар); 
– 
ташқи майдонлар (магнит, электр, гравитацион, иссиқлик, радиацион); 

---

– 
атроф-муҳит параметрлари (ташқи муҳитда газларнинг, агрессив 
суюқликларнинг ва зарарли моддаларнинг мавжудлиги); 
Ўлчаш воситаларини нормал шароитда ишлатилиши деганда, шундай 
шароит тушуниладики, бунда таъсир этувчи катталиклар ёки ташқи омиллар 
нормал қийматларда (ёки йўл қўйилиши мумкин бўлган чегарада) бўлиши 
керак. Нормал шароитлар ўлчаш воситаларининг меъёрий ҳужжатларида 
белгиланади.