“Метрология асослари ” фанидан амалий машғулотлар учун электрон ўқув-услубий қўлланма

- 
ўқув куроллари. 
2. 
Назарий қисм
 
Маълумки, 1993 йилнинг 28 декабрида Президентимиз томонидан 
кетма-кет учта, яъни “Стандартлаштириш тўғрисида”, “Метрология 
тўғрисида” ва “Маҳсулот ва хизматларни сертификатлаштириш” қонунлари 
имзоланган эди. Бу қонунларнинг ҳаётга тадбиқ этилиши республикамиздаги 
мавжуд метрология хизматини янги ривожланиш босқичига кўтарилишига 
асос бўлди. Шулардан бири, яъни “Метрология тўғрисида” ги қонун устида 
бироз тўхталиб ўтамиз. 
Бу қонун республикамизда миллий метрологиянинг ривожланишига ва 
метрологик таъминот ва хизмат масалаларини ҳал этишнинг мутлақо янги 
босқичига олиб кирди. 
“Метрология тўғрисида” ги қонун 5 бўлимдан иборат бўлиб, бу 
бўлимлар 21 моддани ўз ичига олган. Республикамизда метрология хизматини 
йўлга қўйиш ва бунда жисмоний ва юридик шахсларнинг иштироки ва 
функциялари, бу борадаги жавобгарликлар бўйича кенг маълумотлар ушбу 
қонунда берилган. 
Қонунда кўрсатилганидек, ўлчаш воситаларининг давлат 
синовларини ўтказиш, уларнинг турларини тасдиқлаш ва давлат рўйхатига 
киритиш “Ўзстандарт” агентлиги томонидан амалга оширилиши ҳам ушбу 
қонунда белгилаб қўйилган. 
Қонунда яна бир масала - давлат рўйхати белгисини қўйиш тўғрисида 
ҳам баён этилган. “Метрология тўғрисида” ги қонунда айтилишича, 
тасдиқланган ўлчаш воситаларига ёки уларнинг фойдаланиш ҳужжатларига 
ишлаб чиқарувчи томонидан давлат рўйхати белгиси қўйилиши шарт. 
Маълумки, ишлаб чиқаришдаги ўлчаш воситаларининг ҳолати ва уларни 
вақти-вақти билан қиёслашдан ўтказиб туриш ҳар доим эътиборда бўлмоқлиги 
лозим. Улар бўйича рўйхатлар тузилади ва ўлчаш воситалари туркумларининг 
рўйхати “Ўзстандарт” агентлиги томонидан тасдиқланади. Илмий-
тадқиқотлар билан боғлиқ ўлчаш воситалари, асбоблари, қурилмалари ҳамда 
ўлчовлари “Метрология тўғрисида”ги қонуннинг 17-моддаси асосида 

---

“Ўзстандарт” агентлигининг даврий равишда қиёслашдан ўтказилиб 
турилиши лозим бўлган ўлчаш воситалари гуруҳининг рўйхатига киритилган 
бўлиб, 
шу 
қонуннинг
7-
моддасига биноан, амалий фойдаланишда бўлган ўлчаш воситалари 
белгиланган аниқликда ва фойдаланиш шартларига мос ҳолда, 
қонунлаштирилган бирликлардаги ўлчаш натижалари билан таъминлашлари 
лозимлиги алоҳида кўрсатиб ўтилган. 
Метрология тўғрисидаги қонунга тегишли ўзгартиришлар ва қўшимчалар 26 май 
2000 йил Олий Мажлис Қарори билан киритилганЎзбекистон Республикасининг 
қонуни 
(Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1994 й., 2-сон, 
48-
модда; Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 
2000 й., 5-6-сон, 153-модда; 2003 й., 5-сон, 67-модда)
I БЎЛИМ. УМУМИЙ ҚОИДАЛАР
1-
модда. Асосий тушунчалар 
Ушбу Қонунда қуйидаги асосий тушунчалар ишлатилмоқда: 
«метрология» — ўлчовлар, уларнинг ягона бирликда бўлишини таъминлаш 
усуллари ва воситалари ҳамда талаб қилинадиган аниқликка эришиш йўллари 
ҳақидаги фан; 
«ягона ўлчов бирлиги» — ўлчовларнинг натижалари қонунлаштирилган 
бирликларда акс эттирилган ва хатоликлари берилган эҳтимолликда маълум бўлган 
ўлчов ҳолати; 
«ўлчов воситаси» — ўлчовлар учун фойдаланиладиган ва нормаланган 
метрологик хусусиятга эга бўлган техника воситаси; 
«бирлик эталони» — физик ўлчам бирлигини бошқа ўлчов воситаларига 
ўтказиш мақсадида уни қайта ҳосил қилиш ва сақлаш учун мўлжалланган ўлчов 
воситаси; 
«давлат эталони» — ваколат берилган миллий органнинг қарори билан 
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида ўлчов бирлигининг ўлчами сифатида эътироф 
этилган эталон; 
«метрология хизмати» — давлат органлари ва юридик шахсларнинг 
метрология хизматлари тармоғи ҳамда уларнинг ўлчовлар ягона бирликда бўлишини 
таъминлашга қаратилган фаолияти; 
«давлат метрология назорати» — метрология қоидаларига риоя этилишини 
текшириш мақсадида давлат метрология хизмати органлари амалга оширадиган 
фаолият; 
«ўлчов воситаларини текширувдан ўтказиш» — ўлчов воситаларининг 
белгилаб қўйилган техник талабларга мувофиқлигини аниқлаш ва тасдиқлаш 
мақсадида давлат метрология хизмати органлари (ваколат берилган бошқа органлар, 
ташкилотлар) томонидан бажариладиган операциялар мажмуи; 
«ўлчов воситаларини калибрлаш» — метрологик жиҳатларнинг ҳақиқий 
қийматларини ва ўлчов бирликларининг қўллашга яроқлилигини аниқлаш ҳамда 
тасдиқлаш мақсадида калибрлаш лабораторияси бажарадиган операциялар мажмуи;