“Метрология асослари ” фанидан амалий машғулотлар учун электрон ўқув-услубий қўлланма

ИСО, МЭК ва бошқалар). 
Ўзбекистон республикаси стандартларини (ЎзРСТ) “Ўзстандарт” 
агентлиги,Давархитектқурқўм, Давтабиатқўм, Республика соғлиқни сақлаш 
вазирлиги(ССВ) 
кабиларга 
бириктирилган 
номенклатура 
бўйича 
тасдиқлайдилар.Бугунги кунда стандартлаштириш, метрология ва ўлчаш 
техникаси – ривожланиш даражаси ва суръати бутун саноат маҳсулотларининг 
сифат даражасига аниқ таъсир кўрсатадиган 3 асосий бўғиндан иборат. 
Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизими (ЎДТ) натижалари 
мамлакатнинг барча ташкилотлари томонидан фойдаланадиган ўлчашлар 
аниқлигини баҳолаш ва таъминлаш қисмида илмий ва амалий фаолиятнинг 
метрологик таъминотини меъёрий – ҳуқуқий асоси бўлиб ҳисобланади. 
Стандартлар ва ЎДТнинг бошқа ҳужжатлари эса метрологик таъминотнинг 

---

меъёрий базаси бўлиб ҳисобланади, бундан ўлчашлар бирлилигига ва талаб 
этилаётган аниқлигига эришиш учун зарур бўлган илмий ва ташкилий 
асослар, техник воситалар, қоидалар ва меъёрларни ўрнатиш ва қўллаш 
тушунилади.
Ўлчашлар 
бирлилигини 
таъминлаш 
Давлат 
тизими 
(ЎДТ)нинг 
стандартлаштириш асосий объектлари қуйидагилар ҳисобланади: 
- 
физик катталиклар бирликлари; 
- 
давлат эталонлари ва МДҲ доирасидаги давлатлараро қиёслаш 
схемалари; 
- 
ўлчаш воситаларини қиёслаш усуллари ва воситалари; 
- 
ўлчаш воситаларининг меъёрланаётган метрологик характеристикалари 
номенклатураси; 
- 
ўлчашлар аниқлиги меъёрлари; 
- 
тўғриликни баҳолаш методикаси ва моддалар ва материалларнинг 
хоссалари ҳақидаги маълумотларни тақдим этиш шакллари; 
- 
моддалар ва материалларнинг таркиби ва хоссалари стандарт 
намуналарига қўйиладиган талаблар; 
- 
ўлчаш воситаларининг давлат синовини, қиёсланишини ва метрологик 
аттестатланишини ўтказишни ташкил қилиш ва тартиби; 
- 
метрология соҳасидаги атамалар ва таърифлар. 
Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизими ягона номенклатурани; 
ўлчаш воситаларининг метрологик характеристикаларини тақдим этиш ва 
баҳолаш усуллари; ўлчашларни бажаришни стандартлаштириш ва 
аттестациялаш қоидалари, уларнинг натижаларини расмийлаштириш; ўлчаш 
воситаларининг давлат синовларини, қиёслашни, тафтиш ва экспертизасини 
ўтказишга қўйиладиган талабларни белгиловчи меъёрий ҳужжатлар 
мажмуидир.
Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизимининг асосий меъёрий 
ҳужжатлари таянч деб аталувчи давлат стандартлари ҳисобланади. Улар 
асосида халқ хўжалигининг алоҳида тармоқларига; ўлчашлар соҳаларига ва 
ўлчашларни бажариш услубиятларига мувофиқ равишда стандартларнинг 
умумий талабларини муайянлаштирувчи, ишчи деб аталувчи меъёрий – 
техник ҳужжатлар ишлаб чиқилади.
Ўлчашлар бирлилигини таъминлаш давлат тизимининг таянч 
ҳужжатларига раҳбарий ҳужжатлар (РҲ), метрологик институтлар (МИ) 
методикалари ва бошқаларни киритиш мумкин. Шундан, ЎДТ таянч 
стандартлари қуйидагилардир:
- 
СИ халқаро бирликлар тизими асосида ишлаб чиқилган “Метрология. 
Физик катталиклар бирликлари.”; 
- 
“Эталонлар ва намунавий ўлчаш воситаларини тасдиқлаш, сақлаш ва 
қўллаш тартиби.”; 
- 
“Қиёслаш схемаларини мазмуни ва тузилиши.”; 
- 
“Метрология. Атамалар ва таърифлар” ва бошқалар. 
Охирги икки стандарт асосида МДҲ доирасида давлат эталонлари ва 
қиёслаш схемаларига стандартлар ишлаб чиқилади.

---

Муҳим таянч стандартлардан бири бўлиб “Ўлчовлар ва ўлчаш 
асбобларини қиёслашусуллари ва воситалари стандартларини тузиш, мазмуни 
ва баён этишга қўйиладиган талаблар стандарти” ҳисобланади. Ушбу стандарт 
ва ўлчаш воситаларининг техник талабларига стандартлар асосида қиёслаш 
усуллари ва воситаларига стандартлар ишлаб чиқилади. 
Таянч ҳужжатлар асосида ишлаб чиқиладиган ЎДТ ишчи ҳужжатлари 
қуйидаги гуруҳларга бўлинади:
- 
давлат эталонлари ва давлат қиёслаш схемалари стандартлари; 
- 
ўлчовлар ва ўлчаш асбобларини қиёслаш усуллари ва воситалари 
стандартлари; 
- 
ўлчашларнинг аниқлик меъёрлари стандартлари; 
- 
ўлчашларни бажаришнинг намунавий методикалари стандартлари. 
..\..\Downloads\O’z DSt 1.10-98.pdf