Metodologiyasi

Xronologik uslub 
— v o q ea larn in g k etm a-k et so d ir boMishiga 
aso slangan, voqea va h o d isa larn i x ro no lo g ik ta rtib d a bayon q i- 
lishga y o 'n altirilg an ta rix iy ta d q iq o t uslubi.
211

---

TARIX FANI TADQIQOTLARIDA MATEMATIK
U S L U B L A R N iN U Q O 'L L A N IL IS H I
Matematik uslublar. Ommaviy jarayonlarning rivojlanishida qo-
wm iyathrni va ieadei^iyuiurni amqtashda matematik uslublar.
Uslublarning reprenzentativ tanlanishi. Matematik modellashtirish.
Rasmiy son uslubi. Ikki turi: imitatsion modeli va ko'rsatish-
o'rganish modeli.
Tarix fanida m atem a tik usiublardan foydalanishning boshla- 
nishi X IX asr oxiri - X X asr boshlariga to ‘g ‘ri keladi. T arixchi­
lar ijtim oiy-iqtisodiy ja ra y o n la rn in g statistik ta h lili b ilan sh u g'u l- 
lana b o shlad ilar.
M atem atik usiublardan foydalanishning yangi bosqichi ik- 
k in ch i ja h o n u ru sh id an so 'n g , XX asrn in g 5 0 -6 0 -y illa rid a
EHM
lari paydo b o 'lg an d an bo sh lan d i. 1962-yilda 
AQSH 
dagi b ir q ator 
univ ersitetlar va kollejlar siyosiy tadq iq o tlar k o n sorsium ini ta sh ­
kil e td ila r va bu faoliyat davom ida 
AQSH 
ta rix in i h am o 'rg a- 
nib m a ’lu m o tla r to ‘p lash n i boshladilar. Yangi tadqiqot uslublari- 
ga aso slan g an holda «yangi iqtisodiy tarix», «yangi siyosiy tarix*, 
«yangi ijtim oiy tarix* tu sh u n ch alari shakllandi. «K liom etriya» 
deb nom olgan yangi fan haqida fikrlar paydo bo‘la boshladi va 
d a stu rla r h am d a m a ’lu m o tla r bazalari yaratildi. Bu faoliyat nati- 
jasida ikki n afar k lio m etrist D .N o rt va G .Fogel N obel m ukofoti 
bilan taq d irla n d i. U larg ach a va ulardan keyin h am b unday nufuz- 
li m ukofotga b iro n -b ir ta rix ch i m u sh arraf boMmagan. Bu uslub ­
larn i qoMlash borasida stru k tu ra listla r d astlab k ilard an boMdilar. 
Ayni vaqtda «tavsifiy» ta rix tarafdorlari tarixiy jaray o n larn i h ad - 
d a n tash q ari ab strak tlash tirish g a qarshi ch iq d ilar va m an b alar­
da m iqd o riy m a ’lu m o tlar (dalillar, faktlar)ning yetarli em asligini 
asos sifatida ko‘rsatib, ta rix n in g fan sifatida o ‘z qiyofasini yo'qoti- 
shi m u m k in lig in i ta ’kidladilar.
K eyinchalik bu m asaladagi bahslar to ‘xtadi, k liom etristlar tarix 
fanini tarixiy tavsiflashlarsiz m atem atikalashtirish va unga bog'liq 
fan sifatida ko'rsatish g'oyasidan voz kechdilar. Biroq ayni vaqt-
212

---

da 
a n
anaviy