Metodologiyasi

d in farqlanuvchi shakllarda takrorlanishi m u m k in , biroq hech
qachon «aynan o ‘^i»uck tctkrorlanrnaydi. T a n x iy rcaliik n in g tur-
lichaligi va m ukam m alligi tushuncha (tasavvur)da to ‘liq aks et-
maydi. Tarixiy jaray o n la m in g n osin xron ligi (bir xilda. aynan
o'xshash, baravar sodir b o ‘lm asligi)n i ham tushuncha (tasav­
vur) va tarixiy reallik n in g bir-biriga m os kelm asligida anglash
m um kin. Tushuncha (tasavvur) konkret-tarixiy reallikka nisba­
tan ancha z a if bo'lib, voqelikn i asosan um um iy m antiqiy nuqtayi
nazardan qamrab oladi va tarixiy voqelikn i bir tiz im sifatida
o'rganadi. Tarixchi (tadqiqotchi) tush u n ch an in g erishilgan bi­
lim darajasiga m os kelm asligiga ishonch hosil qilsa, tushunchan i
aniqlashtirishga va konkretlashtirishga harakat qiladi. Aynan
m ana shu harakat tarixiy tadqiqotlarning en g asosiy vazifala-
ridan biridir.
Tarixchi uchun tushuncha konkret tarixiy voqelikni tushu­
nish va anglash uchun zarurdir. Tarixchilar uchun «yagona (ay­
nan bir qolipdagi (andozadagi)) tushuncha* tushunchasi mavjud
em as. Bunday aniqlashtirish yoki tushunchan ing ta’rifini kelti-
rish har doim ham to'liq va m ukam m al bo'lm agan. H aqiqiy tari­
xiy voqelik har qanday tushunchadan kengroq m azm unga ega-
dir. Tushuncha polisem antik bo'lib, agar biz unga aniq va konkret
ta’rif beradigan va ayni vaqtda shu ta’rifga bog'liq qilib qo'yadi-
gan bo'lsak, u holda tadqiqotning davom ettirilish in i to'xtatib, bi­
lish jarayonining o'zida to'xtab qolgan b o'lam iz. Tushuncha tad­
qiqot jarayonidagi keyingi aniqlashtirishlar va u n in g m azm u n in i
kengaytirib borilishi uchun ochiq va rivojlanuvchi bo'lishi lozim .
Tushuncha aniq va m ustahkam bo'lishi lo zim , lekin ayni vaqt­