Metodologiyasi

tasodifan sodir boMadigan) tushuntirish, bunda inson faoliyati
natijasida voqealar sodir boMishining obyektiv va subyektiv sa-
bablari ochib beriladi.
2. G en etik tushuntirish, bunda tarixiy jarayonlarning m o h i­
yati ularning vaqtdagi ifodasida yoki vaqtga bogMiq holda aks
255

---

г
e tis h i o rq a li tu s h u n t ir ib b e r ila d i. G e n e tik
t u s h u n t i r i s h
ta riv ;..
ti ijtimoiy tizim lar tahlili orqali ochib beriladi, tizimli-tash
belgilar, tizim n in g elem entlari va ular orasidagi o ‘zaro bog‘!
aniqlanadi.
4. Vazifaviy tushuntirish, tizim li tushuntirishning boshq
shakli bo'lib, tizim n in g vazifaviy nuqtayi nazardan tushuni
im konini beradi.
Tadqiqot boshlanishida tadqiqotning farazi (gipoteza
zariy sxemasi)) ilgari suriladi. U tarixchining imkoniyati doi
da mavjud boMgan tushunchalar va nazariyalar dalillari y(
mida tekshirib chiqiladi. Agar bu fikrlar ilm iy jihatdan o ‘z as
topa olm asa, yangi faraz shakllantirilishi va yangi g‘oyalar
do boMishi m um kin. Tushuntirishning tugallangan shakli ta
nazariya boMadi.
Tarixiy voqealarni tushuntirishda tarixiy nazariya hal qili
o ‘rin egallaydi. Tarixda nazariya tushuncha asosidagi bogMiql
g ‘oyalar va qonunlarni hamda dalillar (faktlar)ni um umlash
ularni tushuntirib beradi. Nazariyada dalil (fakt)lar o ‘z ho
mavjud boMmasdan, tushuncha holida mavjud boMadi. Bund;
zaga keltirilgan g‘oya dastlabki umumlashtiruvchi om il sif
nam oyon boMadi. Nazariyalarning tuzilishi va m ukam m allig
sariyat hollarda tadqiqotchi tom onidan ishlab chiqilgan m<
larning ishlanm asi va ayni vaqtda uning ijodiy barkamolligi