Metodologiyasi

shakllantirish zarur boMadi. Bu jarayonda yashirin maMumotlarni
....pfjqty 
Oiibn, 
taSaYVUF qiliSii, ZuivOVut huHldu
tarixchining mavjud bilim lari m uhim o ‘rin tutadi va uni am al-
ca oshirish uchun yordam beradi. Shu holatda ham dalillar tad­
qiqotni amalga oshirish uchun yetarli darajada boMmasa, u h ol­
da tadqiqot vazifalarini qaytadan tahrir qilish yoki bu tadqiqotni
amalga oshirishdan voz kechish kerak. Ayrim hollarda manbaviy
asoslari yetarli boMmagan tadqiqotlarni amalga oshirish jarayoni­
da nazariy darajadagi abstraktlangan mantiqiy tahlil ham yordam
berishi m um kin.
Tushuntirish va nazariy bilishning darajasi
Tarix fanida tarixiy tadqiqotlarning yakuniy maqsadi haqidagi
bahslar mavjud boMib, har qanday fanda bu maqsad — tushunti­
rish deb ko‘rsatiladi. Biroq, V .D ilteyning fikricha, tarixchi tarixni
tushuntirib bera olm aydi, uni faqat tushunishi m um kin.
XX 
asrda shunday xulosa shakllandiki, unga ko‘ra tarixchi
tarixiy voqealarni tasvirlash va tavsiflash bilangina cheklanib
qolm asdan, balki uni tushuntirib berishi lozim dir. K .G em pel
tarixiy voqelikni ilm iy tushuntirish uni qandaydir qonuniyatga
bogMiq qilib qo'yadi, degan xulosa berdi. Albatta, bu aniq va yax-
lit bir tarixiy jarayonni tushuntirib berish em as, balki uni biror-
bir nuqtayi nazardan yondashib tushuntirishdir. K .G em pel bilan
bu borada munozaraga kirishgan U .D rey u yoki bu odam lar xat-
ti-harakatlari yoki faoliyatlarining maqsadga m uvofiqligini d alil­
lar asosida tushuntirib berishni him oya qilib chiqadi.
Bulardan tashqari tushuntirishning boshqa shakllari ham
mavjuddir.
1. Sabab-oqibatga bogMiq holda (favqulodda yu z beradigan,