Metodologiyasi

N eokantchilik 
— n e o k a n tc h ila rn in g q arash larich a iiti 
__
havotda hech qanday qoiiu niyatiai mavjud em as, lari;
subyektiv x a tti-h a ra k a tla ri (b o sh id an kech irg an lari, ko‘rgan- 
g an lari) b ilish n in g eng asosiy vositasidir, tarix iy d alillar 
iiiug asosiy d a lilla rid ir deb hisoblaydilar. F andagi (ilm dagi) ong, 
aql, idrok haqidagi (bu n g a ta rix n i h am q o ‘shadilar) bilishn in g
eng asosiy vositasi bu — tu sh u n ish va intuitsiya (sezgirlik)dir deb 
ko‘rsatadilar. N eo k a n tc h ila rn in g ta ’k id lash ich a, ta rix individual, 
alo h id a k o nk ret h o la tlar bilan bog‘liq boMadi, ta rix poeziyaga va 
sa n ’atga yaqin boMib, ko‘proq tavsifiy xususiyatiga egadir.
Pozitivizm
— X IX a srn in g ik k in ch i y arm id an bosh lab
in gliz
o lim i O .K ont to m o n id a n ilgari surilgan. P ozitivistlar h am m a 
haqiqiy, pozitiv b ilim la r ko nk ret fa n la rn in g m ah su lidir, falsafa 
esa bun d ay b ilim la m i b era olm aydi, sh u n in g uchu n u n in g kera- 
gi yo‘q, degan g'oyaga asoslangan subyektiv q arashga ega edilar. 
P ozitivistlar an iq d a lilla rn i q aro r to p tirish va u larn i tavsifiab b e ­
rish, d a lilla rn i tek sh irish va m a n b alarn i tanqidiy ta h lil qilishga 
e ’tib o r q aratish i kerak, d eb hisobladilar. P o zitivistlarning fik ri­
ch a, ja m iy a tn in g taraqq iy o t q o n u n la ri bu tabiat q o n u n la rin in g
davom idir. T arixchi pozitivistlar ilgari surgan uslublardan biri bu 
tarix iy taq qo slash uslubidir. Asosiy k am ch ilik lari — pozitivistlar 
ta rix d a h o d isala rn in g ichki sab ab -o qib at aloqadorligi im koniyat- 
la rin i in k o r q ild ila r va ta rix c h in in g asosiy vazifasi tarix iy h o d i­
sala r so d ir b o 'lish in in g « n im a u c h u n so d ir b o ‘ldi* degan savolga 
em as, balki «qanday so d ir bo'ldi* degan savolga javob berish d an
iborat deb hisobladilar.
Strukturalizm
— ta rix d a tarix iy voqelik, hodisa va ja ra y o n larn i 
u la rn in g ichki tarkibiy ja ra y o n lari va hodisalari tizim i, u la rn in g
o ‘zaro bogManishi va m u n o sab atlarn i tek sh iru v ch i sifatida qarash.
194

---