Metodologiyasi

o ‘ziga tu sh u n ch a-k a teg o riy a apparati mavjud bo'lib, bu tu sh u n ­
cha d o im iy ravishda rivojlantirilib boriladi. A n iq fanlardan
farqli ravishda tu sh u n ch a k u ch siz aniqlikd a bo'lib, u n in g b elg i-
lari va hajm i ta r ix c h in in g o 'zi to m o n id a n a n iqlanadi. S h u n in g
uchun tu sh u n ch a ko'p m a ’n oli b o'lib , har bir tarixchi yoki tad ­
qiq o tch i to m o n id a n d o im iy ravishda ta k o m illa sh tirilib b o r ila ­
di. G .F reg e har qanday b ilish n in g uch birligini ko'rsatib beradi,
ya’ni bular n o m , p red m etlik ah am iyati (denotat), m a’no, ilm iy
qarash lar.
Tarixiy tushuncha real voq elik n in g bir qism i yoki parchasi
yoki o'ylab chiqilgan yoki to'qim a tushuncha em as, balki tarix­
c h in in g bilish faoliyati natijasi bo'lib, bir vaqtning o'zida bilish
vositasi sifatida ham tushuniladi. U tarixiy tadqiqot m ateriali-
ga uyg'unlashgan holda bo'lib, m ustaqil m antiqiy tah lil predm eti
bo'lishi ham m u m k in , biroq bunda b ilim n in g m azm un jih ati-
ga ta ’sir etuvchi m antiqiy ta h liln i predm et tahlilidan ajratib olish
m aqsadga m uvofiq em as.
Tarixiy tu sh u n ch a (tasavvur) hech qachon haqiqiy (real) v o­
qelik bilan m os kelm aydi. Tarixiy tushunchada hodisalar (v o ­
qealar, jarayon lar)nin g aso siy va ixcham lashgan m ohiyati mavjud
bo'ladi. U o ‘z tarkibida ob yektning barcha xususiyatlarini em as,
balki u n in g faqatgina en g m uhim tom onlarin i qam rab oladi.
T ushuncha (tasavvur)nin g haqiqiy (real) voqelik bilan m os kel-
m aslig in i tarixiy voqealar (hodisalar, jarayonlar)ning individu -
alligid a (aynan shu voqea (h od isa, jarayon)ning o'ziga xosligida)
deb tushuntirish m u m k in , ular kam dan kam hollarda bir-biri-
258

---