Metodologiyasi

Qarang: Abu Rayhon Beruniy. 100 hikmat. - Т.: «Fan». 1993. 15-b. Jo'rayev
arix falsafasining nazariy asoslari. — Т.: «Ma’naviyat*. 2008. 81-b.
137

---

ratishi lozim. Bunda tadqiqotchi tom onidan manbalardagi qayd 
etilm agan va yashirin axborotlarni izlash va ularni tadqiqotga 
jalb eta olishi layoqati alohida o ‘ringa ega. Bu o'rin da 
yozm a 
m anbalardagi asosiy xususiyatlardan biri bo'lgan m anbaning tili 
masalasi ham m uhim aham iyat kasb etadi.
I.Kovalchenko yashirin axborotlarni aniqlash imkonini beruvchi 
m anbalarni tahlil qilishning tizimli yondashuvi metodini ilgari sur- 
di. (M antiqiy yondashuv ham yashirin axborotni aniqlash imkonini 
beradi-Z .I.) M anbalarni tizim li tahlil qilish orqali axborotlaming 
ishonchli ekanligini ham tekshirish imkoniyati yuzaga keladi.
Postm odernistlarda manbaning matni. Keyingi yillarda man- 
baga m atn sifatida qarash fikri yuzaga kelgan. M atnlar o'tm ishda 
sodir bo'lgan voqealarni mantiqiy, til, notiqlik qonuniyatlari aso­
sida «qaytadan so'zlab* berishi m um kin. Natijada tarixiy voqelik 
shakli, m azm uni ham da mohiyati jihatidan o'zgarishga «uchray- 
di*. Y .Lotman tildagi m avhum lik yoki umum iylik va uning tav- 
sifga va tavsiflanayotgan obyektga ta ’siridan kelib chiqadigan til 
m uam m osiga e ’tiborni qaratadi. Bu yerda manba tilining tad­
qiqotchi tiliga tarjim a qilish m uam m osi ham mavjud1.
Biz biladigan o 'tm ish — bu tarixchining konstruksiyasidir. Bun­
da m anbani o 'z ichida barcha haqiqatni yashirib turgan idishga 
o'xshatish m um kin. U ning og'zini ochib, ichidan ana shu tarixiy 
haqiqatni, ya’ni tarixiy voqeliklar va ularning tafsilotlarini, sabab 
va oqibatlarini anglatuvchi axborot va m a’lum otlarni olish m um ­
kin. Biroq tarixiy m anbasiz tarixiy tadqiqotni amalga oshirish 
m um kin em as yoki m anbaga asoslanm agan tadqiqot tadqiqot hi- 
soblanm aydi. M anbalarga tayangan holda narrativ shakllantirila- 
di. Biroq bu yerda tarixiy m anba narrativini tarixiy ijod narrativi- 
ga aylantirish asosiy vazifa emas. Y. Topolskiyning ta ’kidlashicha, 
tarixchi o 'tm ish bilan muloqotga kirisha olmaydi va ular o'rtasida 
aloqadorlik mavjud em as, biroq tarixchini voqelik bilan juda zaif 
bo'lgan «tola» bog'lab turadiki, uni inkor qilish m um kin emas.