Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

и современность: Учебное пособие. -
М., 
2006. С.112-114.
Ibrohimov A. Bizkim o'zbcklar....: Milliy davlatchiligimiz asoslari haqida
mulohazalar. - Т.: .Sharq., 1999. 278-279-bb.
Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar. Qadimgi xalqlardan qolgan
yodgorliklar. - Т.: Fan. 1968. 50-b.
97

---

Bunda B eruniyning h ar bir xalqning alohida tarixi borligi va 
bu tarix ularni boshqalardan ajratib turishi, biroq ayni vaqtda 
aynan ana shu ajratib turuvchi farqlarning yoki tafovutlarning 
o ‘sha xalqlarda qanday talqin qilinishini taqqoslash orqali tah­
lil qilm oqchi bo'lganligi zamonaviy tarix fani metodologiyasidagi 
sinxron uslub va tarixiy taqqoslash uslublarini bir vaqtning o'zi- 
da qo'llash orqali o ‘z oldiga qo'ygan maqsadiga, ya’ni yozayotgan 
kitobining ilmiyligini ta ’m inlashga harakat qilganligini ko'rish 
m um kin. Zam onaviy tarix fani tadqiqotlarida m uhim aham iyat 
kasb etuvchi tarixiy taqqoslash uslubining Abu Rayhon Beruniy 
ilm iy ijodida tahlil qilib berilishi va ayni vaqtda alloma tom o­
nid an ilgari surilayotgan bunday nazariy qarashlarning ilmiy 
aham iyati X asrda ham yuqori bo'lganligidan dalolat beradi.
Tarixda, tarixiy m anbalarda va asarlarda, ayniqsa sharq tarix- 
navisligida «ta’rix» talqini alohida m uhim aham iyat kasb etadi.
M azkur fanning izohi keltirilgan boshqa m anbada qayd etili- 
shicha, tarix bu tabiat va jam iyatdagi har qanday rivojlanish ja- 
rayoni va boshqa talqinda insoniyat va uning m ahsuli bo‘lgan 
tam ad du nlar rivoji, jam iyat va davlatlar o ‘tm ishi taraqqiyoti ja- 
rayonini o'rganuvchi fan. Tarix fani insoniyatning butun o ‘tm ishi 
davom ida jam iyat hayotida sodir bo'lgan voqea-hodisalar, ja ra ­
yonlarni (jam iyat rivojini) yaxlit bir tarzda o'rganadi1.
Tarixiy m anbalar va m um toz adabiyotda tarix va ta’rix iborala- 
rining turlicha m azm unda qo'llanilganligini kuzatish mum kin.
T a’rix (arab tilida — yuz bergan, sodir bo'lgan) — m ashhur 
kishilarning tug'ilishi va vafoti, turli bino-inshootlarning quri- 
lishi, kitoblar ta ’lifi va boshqa m uhim voqea-hodisalar vaqtini 
anglatuvchi ishora, she’riy uslub yoki m a’nosi yashiringan so'z. 
Ta’rix ko'pincha u yoki bu m ashhur shaxsning vafoti munosabati 
bilan, biror-bir tarixiy voqeaning sodir bo'lgan sanasini anglatish 
yoki unga ishora tarzida she’riy tilda yozilgan. Ta’rixda qo'llangan
1