Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

Intellektual tarix. 
Intellektual tarix dastlabki vaqtlarda yirik 
mutafakkirlarning g'oyalari tarixi sifatida rivojlanib keldi. Ke- 
yinroq esa ko‘plab g‘oyalarning aksariyatini tashkil etuvchi va 
o‘zini oqlamagan va hayotga kirib bormagan bunday g‘oyalarni 
o‘rganish zaruriyati borm i, degan savol paydo boMdi. Tarix fani­
da postm odernistlar qarashlari va tadqiqotlardagi yondashuvla- 
rining shakllanishi va taraqqiy etib borishi bilan intellektual ta ­
rix ham yangilanib bordi. Natijada intellektual tarix o ‘z tadqiqot 
koMamlarini kengaytirib borib, tadqiqotlar jarayonida tarixiy vo- 
qelikka diniy va ayni vaqtda ilmiy qarashlarni, turli vaqtlarda 
sodir boMgan kasalliklar va ularning kelib chiqishi va oqibatlari 
va boshqa shu kabilarni o'rganishga alohida e ’tibor qaratm oqda. 
Ayni vaqtda yirik m utafakkirlar va ularning fikr va g'oyalariga, 
ulardan qoldirilgan m atnlar, turli davrlarning tilshunosligi kabi 
sohalarga ham qiziqish ortib bormoqda.
Madaniyat tarixi. M adaniyat tarixi tarixiy tadqiqotlarning 
an’anaviy va asosiy tarm oqlaridan biri sanaladi. Shu o'rinda ta ’kid- 
lab o‘tish lozimki, m adaniyat tushunchasining o‘zi bir necha tal- 
qinda mavjud boMib, keng koMamli tushuncha boMganligi sabab-
faylasufiar va m adaniyatshunoslar tom onidan bu tushunchaga 
aniqlik kirituvchi o'nlab ta ’rifiar berib o ‘tilgan. Tarixchilar to m o ­
nidan madaniyat tarixining tadqiqotlari jarayonida bunday tu-
67

---

shunchalarning deyarli barchasidan foydalanib o ‘tilganligini tar­
ixiy tadqiqotlarda kuzatish m um kin.
Bugungi kunda yangi m adaniyat tarixi shakllangan bo'lib. 
u n in g asosini til, m atn iar va narrativ tizim lar (semiotik yon- 
dashuv) tashkil etadi. Yangi m adaniyat tarixi xalq madaniyati va 
elitar m adaniyatning bir-biriga qaram a-qarshiligini inkor qila­
di. Bugungi kunda m adaniyat tarixi bilan shug'ullanish m adani­
yat falsafasi va m adaniyatshunoslik sohalarida birm uncha jiddiy 
tayyorgarlik va bilim larga ega bo'lishni talab etadi. Ayni vaqtda 
yangi yondashuvlar esa yangi-yangi natijalarni berishi shubha- 
sizdir. K o'pgina tarixchilarning fikricha aynan m adaniyat tarixi 
tarixiy sintezning asosi bo‘lib xizm at qilishi m um kin, vaholanki 
aynan ana shunday sintez vositasini shakllantirish va asoslab be- 
rishga ko'pgina avlod tarixchilari tom onidan urinishlar bo'lgan.