Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

Lyusyen Fevr (fr. Lucien Febvre; 1878-yil 22-iyul - 1956-yil 11-sentabr) -
fransuz tarixchisi, asosiy tadqiqotlari XVI asr tarixiga bag'ishlangan. Mark Blok
bilan hamkorlikda «Annallar» («Annali* (1929)) jurnaliga asos solgan. «Annallar*
maktabining asoschilaridan biri.
2
Mark Tulliy Sitseron (lat. Marcus Tullius Cicero; m il.aw. 
106-yil
3-yanvar, Arpinum — m il.aw . 43-yil 7-dekabr, Formiya) - qadimgi Rim siyosiy
arbobi, notiq va faylasuf. Sitseron o ‘zidan ko'plab adabiy meros qoldirgan va
ularning bir qismi bugungacha yetib kclgan. Sitseron «Tarix — davrlarning
guvohi, haqiqat chirog'i, xotira hayoti, hayot murabbiyi, qadimiylik xabarchisi*,
— degan fikrini bayon qilgan. Sitseron tomonidan ilk bor Gcradotga «tarixning
otasi* deya nom berilgan.
54

---

nitskiy: «Tarix odam lar faoliyati, shuningdek ushbu faoliyat oqi- 
batlari bilan bog‘liq konkret ommaviy taraqqiyot qonuniyatlarini 
tadqiq qiladi», - deb tushuntirsa, tarix fani metodologiyasi sohasi- 
da yirik tadqiqotlarni amalga oshirgan tarixchi I. Kovalchenko 
esa, «Tarixiy taraqqiyot o ‘z maqsadiga ega bo‘lgan odam faoliyati- 
ni o'zida aks ettiradi, bu esa ilg'or qonuniy ham da ichki shart- 
larga ega boMgan jarayondir. Bu jarayonning konkret yo‘nalishida 
organik ravishda moddiylik va m a’naviylik, obyektivlik va indivi- 
duallik uyg'unlashadi. Bu uyg‘unlikning o‘zi esa tarkibiy shakl va 
sifat birligi holatida namoyon boMadi», - degan fikrni bildiradi1.
Insoniyatning o ‘tm ishi cheksiz darajadagi turfalikdan iborat- 
dir, undagi hodisalar cheksiz ravishda sodir boMgan va ularning 
barchasini ta’riflab berish im k o n sizd ir.2
Tarix — bu insonlar, ularning faoliyati, intitilishlari haqida­
gi fandir. Tarixchining ilmiy izlanishlari tarixiy jarayonlarning 
obyektiv va subyektiv qirralarining qoMlanilishidagi birlikning 
aniqlanishi bilan bogMiqdir. Aynan shu holat tarixiy bilim ning 
sotsiologik bilim bilan yaqinlashtiradi.
Tarixdagi takrorlanishlar tarixiy jarayonlarning an ’anaviyligi 
va ayni vaqtda tarixiy jarayonlarning o‘ziga xosligi va individu- 
alligi bilan ham xususiyatlanadi. Tarixiy jarayonlarda o ‘xshash 
hodisalarning takrorlanishi ularning kelib chiqishidagi, takror- 
lanish ehtimolligi va sodir boMish jarayonlaridagi turlichaligi bi­
lan bir-biridan farqlanadi3.
Bunday m azmundagi fikrlar boshqa bir qator tarixchilar to- 
monidan bildirilib, ular tarix fani va tarix fanining predm etini 
turlicha holatda tavsiflab berdilar. Ingliz tarixchisi R. Kolling- 
vud: «Qandaydir tarixiy jarayon va uni anglashning aniq va yago- 
na yoMi mavjud emas, tarixiy jarayon o‘z-o‘zidan shakllanadigan