|
d o s h li k ,
tarixiy ta q d ir jaray o nin i o n g im iz, q albim iz va tafak-
I c u r im iz
orqali o‘tkazib, vorislik hissini tu y gan im iz sayin konkret
cu nXS t a q d ir i,
zam on va m akon qiyofasi ko‘zga yorqinroq tash la-
n a d i I n s o n ,
zam on va m ak on nin g yaxlit qiyofasi to'laligicha bu-
tu n s a l m o g ‘i
bilan gavdalanadi. Inso n m a’naviyati, un in g shak-
lu s h a m o y i l i
orqali qaysidir darajadagi tarixiy voqelik va taqdirga
d a x ld o r lik
aniqlanadi. T arixni o 'rg an ish d a m u a rrix larim iz san a-
la r
va voqealarni tah lil etish bilan birga, u larn in g o rtid a turgan
ta q d ir la r ,
kechinm alar, ruhiyatlar, m a n fa atlar va hokazolar gir-
dobida ham yasham og'i kerak. A n a sh u n d a tarixi haqidagi fik ri-
m iz, xulosam iz asosli, so‘zim iz ta ’sirli, g 'oyalarim iz yashovchan
bo'ladi»1.
Tarixiy bilish avtonom xususiyatga ega bo'lib, falsafiy mak-
tablar va falsafiy yo'nalishlarning ta’sirin i bilvosita va shartli ra
vishda (zaruriy holatlarda) qabul qilishi m um kin. Falsafa tarix
faniga bilishning uslublari va yondashuvlarinigina berishi m u m
kin. Tarixchilar ko'p hollarda falsafiy y o 'n alishlar va u larning m o
hiyatini tarix fanida tadqiqotlarida keng ravishda qo'llam aydilar va
shu sababli u larning uslublarni tan lashi ko'p hollarda erk in -em -
pirik (tajribadan kelib chiqqan holdagi) xususiyatga ega bo'ladi.
K o'pincha tarix ch ilar tadqiqot uslublarini tan lash d a eklektik
uslubda ham yondashadilar, ya’ni tan lan g an uslublarning qanday
falsafiy m ak tablar va yo'nalishlarga m ansubligini e ’tiborga o lm a-
gan holda tarixiy tadqiqot uchun z a ru r bo'lgan tadqiqot uslubla
rini tan lab oladilar va tadqiqotlarga jalb etad ilar va bun da asosiy
m aqsad tadqiqot jarayonida erishiladigan natijaga qaratiladi. B un-
dan shuni anglash m u m k in ki, ta rix ch ilar falsafaning u yoki bu
yo'nalishiga q a t’iy rioya etishga m ajburiyat his etm aydilar. S hun-
ga ko'ra tarix fani kum ulyativdir, ya’ni u eskirgan uslublarni chet-
ga surib qo'ym aydi va tadqiqot uslublarini doim iy ravishda yan-
gilari bilan to 'ld irib boradi. Tabiiyki, agar tarixchi falsafa fanidan
ham ch u q u r bilim ga ega bo'lsa, u tadqiqot yo'nalishlari va uslub-
1 Tarix falsafasining nazariy asoslari. 37-b.
183
larn i ta n la sh va tad q iq o tg a ja lb etishd a k o 'p ro q natijaga erishish
m u m k in , sh u n in g u ch u n b ir q ato r yirik ta rix c h ila r falsafa sohs^i
H?. h a;:i k a tia m uvaffaqiyatlarga erish g an lar. Ayni vaqtda tarix
ch i falsafan in g u yoki bu ta m o y illarin in g eng nozik jih atlarig a-
ch a e ’tib o r q aratm ay d i, c h u n k i bu falsafa fa n in in g xususiyatlarini
o 'zid a aks ettira d i va ta rix ch i u lard a n faqat tad q iq o t uch u n va o ‘z
ilm iy tad q iq o t m av zu sin in g m a zm u n id a n kelib ch iq qan holda-
g in a z a ru r b o ‘lg anlari va sam arali h iso b la n g an larin i olishi m u m
kin. S h u n d an kelib c h iq q a n holda quyida ta rix fan in in g rivojlani-
shi u ch u n jid d iy ta ’sir ko‘rsatgan b ir q ato r falsafiy yondashuvlar va
falsafiy uslublar h aq id a so‘z yuritiladi.
Shu o ‘rin d a 0 ‘zb ek isto n R espublikasi B irinch i P rezidenti
I.A .K arim o v n in g «Yuksak m a ’naviyat — yengilm as kuch* asarid a-
gi quyidagi fik rlari a lo h id a e ’tiborga m olikdir:
—
«A lbatta, b u n d ay falsafiy y o n dash u v larn in g h a r biri o ‘z
d avridagi m avjud siyosiy-ijtim oiy vaziyat, h u k m ro n m a fk u ra,
ja m iy a tn in g huquqiy va m a d an iy saviyasi, tu rli sotsial g u ru h va
to ifa la rn in g q a ra s h la rin i ifoda etishga x iz m at qiladi.
Ijtim oiy ta ra q q iy o tn in g turli d av rlarida bun d ay b ah slar so f
n azariy m asala d o irasid a n chiqib, m a ’lum b ir tu z u m yoki dav-
la tn in g rasm iy m a fk u ra si m a q o m in i h am olgan. B uning tas-
dig ‘in i u zo q q a b o rm a sd a n yaqin ta rix im iz d a - sho‘ro zam o n id a
m aterialistik q a ra s h n i u stu n q o ‘yish natijasida m ateriya b irlam -
ch i, ong esa ik k ila m c h i, degan ta m o y iln in g h u k m ro n dunyoqa-
rash darajasiga k o 'ta rilg a n i, b u n in g oqib atid a in s o n n in g m a ’naviy
q ad riy a tla ri, ay niqsa, u n in g m illiy va d in iy tuyg‘ulariga bepisand
q arab kelingani m iso lid a h a m ko‘rish m u m k in .
U shbu m asalaga c h u q u rro q va atro fiich a n a z a r tashlaydigan
b o 'lsak , avvalo sh u n i ay tish kerakki, bu ko‘h n a dunyo, biz yasha-
yotgan hayot yagona, yaxlit b ir voqelikdir. S h unday ek an , m o d
diy ehtiyojlarni in s o n n in g ru h iy o lam iga q a ra m a -q a rsh i q o ‘yish,
u la rn in g b irin i u stu n d eb bilgan holda, tirik lik n in g asosiy m aqsa-
di sifatida q abu l qilish q a n d ay d ir biry o qlam a q arash ifodasi, deb
ay tsak, xato b o ‘lm aydi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
