Metamorfizm Reja: Metamorfik jinslarning tarkib bo’yicha tasnifi

Metamorfizm vaziyatlarini ko’rsatuvchi minerallar
Yuqorila kursatganimizdek, metamorfik reaktsiyalarning barchasi qattiq holatda, minerallarning bir turdan ikkinchi turga o’tishi bilan sodir bo’ladi. Bunday reaksiyalarning asosiy xususiyati shundaki, ularning (minerallarning) shakli o’zgarsa ham, tarkibi saklanib qoladi. (Masalan, grafitni olmosga, kvarsni koesitga o’tishi.)
Minerallarning polimorf o’zgarishlari va ularning harorat va bosim bilan bog’liqligi hozirgi vaqtda ancha batafsil ishlab chiqilgan. Masalan SiO2 ning polimorf o’zgarishlari tridimit va kristabolit uchun uncha katta bo’lmagan bosimda sodir bo’ladi, ammo 20—30 kbar atrofida (70-100 km chuqurlikda) kvars koesitga o’tali, nixoyat bosim 100 kbardan oshsa (300 km atrofidagi chuqurlik) stishovitga o’tadi. O’z navbatila, bunday tadqiqotlar mantiya va litosferadagi jarayonlarning ilmiy tomondan asoslangan modellarini yaratish imkonini beradi.
Metamorfik jarayonlarning chegaralarini harorat va bosim buyicha aniqlash. Xududiy metamorfik jarayonlarning quyi chegarasi 350-400°C ni tashkil qiladi. Buni biz metamorfik jinslar tarkibida kaolinit, seolit, diaspor kabi minerallarning uchramasligiga qarab bilib olamiz.

Cho’kinli jinslar vaqt o’tishi bilan yuqorirok harorat va bosim mavjud bo’lgan satxga cho’kib boradi. Bu yerda bo’lgan o’zgarishlarni biz epigenez nomi bilan ataymiz.

Tog’ jinslarining erishidagi haro rat xududiy metamorfizmning eng yuqori chegarasi bo’lib xisoblanadi. Ushbu jarayon adabiyotlarda anateksis yoki palingenez nomi bilan maʼlum. Аgar erish jarayonlarida suv ishtirok qilsa, bu jarayon 640—750°C da o’tadi. (nordon jinslar uchun). Bazal’tlar 850°—900°C dan boshlab eriydi. CO2, H2, N2 kabi flyuid (uchuvchan) moddalarning reaktsiyalarda ishtiroki reaksiya haroratini 700-—800tacha pasaytirishi mumkin.
Hozirgi zamon tajriba va geofizik tadqiqotlar natijasiga kura, litosfera asosan, qattiq xolatda mavjud, shuning uchun ham yukoridagi reaktsiyalar uning butun kesmasi buyicha o’tishi mumkin. Faqat suyuq magma hosil qiladigan oraliq o’choqlardagina bunday reaktsiyalar rivojlanmaydi. Bu o’choqlar atrofida asosan kontakt metamorfizm jarayonlari buladi.
Metamorfizmning bosim maydonlari xam mavjud. Ularni biriichi bulib U. Gruberman ajratgan. Uning fikricha, bu maydonlarning vertikal tizimi kuyidagilardan iborat
Epizona (past bosim zonasi) 1—3 kbar bosimni uz ichila olali. Bu zonada, asosan, kontakt metamorfizmi, metasomatoz va gidrotermal jarayonlar rivojlanali. O’rta yoki yukori harorat 300—400°dan 1000°gacha. Bu zonada, asosan, suvli silikat minerallar xosil bo’ladi, cho’kindilar katagenez va metagenez jarayonlari bilan belgilanadi.
Mezozona — bosim 4-5 dan to 10—12 kbargacha. Bu xududda izoximik xududiy metamorfizm jarayonlari keng tarqalgan va biotit, muskovit, stavrolit, aktinolit, plagioklaz kabi minerallarning shakllanishi bilan belgilanali.
Katazona yukori bosim (14 kbarlan yukori) zonasi bulib, eklogitlar paydo bulishi bilan ajralib turadi. Bu zonada disten, kianit, jadeit, granatlar xosil bo’ladi.