«Metallurgiya»kafedrasi «Po’lat ishlab chiqarish texnologiyasi»

Shixtani erishi.
Shixta erishini albatta kuzatish kerak.
Hozirgi zamon yoy pechlarida pech korpusida aylantiruvchi moslama o’rnatilgan. Pechni yoqishdan oldin uni ishchi oynasini normal holatdan 40⁰ burchakka og’diriladi. Shixta ozroq erigan, elektrodlar tagidagi qopqoq ko’tariladi va elektrodlar pech korpusiga qarama-qarshi tomonga 80⁰ buriladi. Bu usulda eritilganda elektr yoy to’xtovsiz ta’sir etgan zona ko’payadi, bu “ko’priklar” yakson qiladi va shixta erish sharoitini yaxshilaydi.
Suyuq metallga kislorod purkab erish davrini qisqartirish mumkin. Uchinchi va to’rtinchi shixta erigandan so’ng suyuq vanna hosil bo’ladi va unga kislorod yuboriladi. Fe, Mn, Si va boshqa metallar gazli kislorod bilan katta issiqlik chiqaradi va bunda qattiq qoldiqlar erishi tezlashadi. Bu usulda kislorod purkalganda erish davri 10-20 minutda qisqaradi, kislorod sarfi esa 5-10 m³/t ni tashkil etadi.
Shixta erish jarayonida, elektr yoy ta’sirida metall qisman bug’lanadi. Taxminan 2-3 % bug’lanadi deb qabul qilsa bo’ladi. Qanchaga kislorod purkalganda metall bug’lanishi ortadi. Metall bilan kislorod ta’sir etgan zonalarda katta issiqlik ajralib chiqadi va u metall ustki qavatini qizishiga olib keladi. Bu joylarda metall harorati 2000 ⁰C dan oshadi. Bu harorat metall bug’lanishini va undagi qo’shimchalarni bug’lanishini oshiradi. Temir va boshqa elementlar parlari metall qalinligidan ko’tarilgach, qisman kondensatsiyalanadi, oz miqdorda atmosferaga chiqib bu yerda oksidlanadi.
Metallga kislorod purkalganda pechdan chiqayotgan quchoq-qo’ng’ir tutunga sabab shu deb ko’rsatiladi.

Eritishning oksidlash davri va erish davri materiallarning fizik-kimyoviy tavsifi.

Tayyor po’lat tarkibida ruxsat etiladigan shixta qo’shimchalarning bir qator mavjud bo’lishi ustunlik qiladi.Erish jarayonida bu qo’shimchalarning ortiqcha miqdori metaldan oksidlab ajratiladi.Erish davrida oksidlanish jarayoni boradi, eritma mahsulot hosil bo’lishda ham oksidlash jarayoni boradi.
Eritish jarayoni metall erishi eng uzun davr hisoblanadi, shuning uchun bu davrda po’latda mavjud bo’lgan zararli qo’shimchalardan maksimal ravishda ajratishga harakat qilinadi, asosan fosfordan erishning oksidlash davrida hamma oksidlash reaksiyalar tugatiladi, po’latdan gazlar ajratiladi va metall kerakli haroratgacha qizdiriladi.
Oksidlash jarayonini boshqarish uchun, ularga mos ravishda reaksiya borishini albatta bilish kerak.
Erishning qaytarilish davrining asosiy vazifasi po’latni kislorod va oltingugurtdan ajratish va po’lat harorati va kimyoviy tarkibini korrektorlash hisoblanadi.
Oksidlangan shlakni ajratib olgach, metallga ferromarganes qo’shiladi.U shunday miqdorda qo’shiladiki, po’latda marganes miqdori eng past chegaraga bo’lishi kerak, bu chegara po’lat markasini belgilaydi.Bir vaqtning o’zida po’latga oz miqdorda kremniyli ferrosplav qo’shiladi. Po’latda 0,1-0,15 % Si qo’shish uchun, shuningdek 0,03-0,1 % Al qo’shiladi. Bundan maqsad tomonlarini achitishdir. Achitqi elementlar po’latda eriydi va erigan kislorod bilan ta’sirlashadi, bunda oksidlar (MnO, SiO₂, Al₂O₃) lar metall ustiga sizib chiqadi va shlakka yutiladi. Zarurat tug’ilgan joylarda nordonlovchi prisadkalar bilan po’latdagi uglerod miqdorini ko’paytiriladi. Tiklanish davrida po’latda uglerod miqdori 0,03-0,08 % eng kam miqdorda bo’lishi kerak; Ba’zida po’latdagi uglerod miqdori oksidlash davri oxirida talab etilgan darajadan ancha past bo’ladi. Bunda metallda uglerod miqdorini oshirish uchun ochiq sathiga shlakni oksidlab ajratgandan so’ng, chang holatdagi elektrod bilan maydalangan koks qo’shiladi. Koksdan metallga uglerodning qabul qilinishi 60-70 % ni va chang holatdagi elektrod orqali qabul qilishi 70-80 % ni tashkil etadi.
Po’lat uglerodga to’yingach, uning tarkibiga achitqilar qo’shiladi, buning uchun pechga 3-4 % shlak hosil qiluvchi material massa qo’shiladi. Ular erigach, pechda shlak hosil bo’ladi.Bu shlak tiklanishi maydalangan koksni ferrosimiziyni, simikokalsiyni yoki kukunsimon alyuminiyni po’lat yuzasiga qo’shilishidan bo’ladi.
Shlak nordonlashuvida FeO miqdori 0,5 % gacha tushadi. Bunda aktivlik birga teng. Bu holda elementning nordonlash qobiliyati element nordonlanish konsentratsiyasi funksiyasi va haroratiga bog’liq bo’ladi.