Metallurgiya

Nazorat savollari
1.
Qanday metallurgik pechlardan mis ajratib olinadi?
2.
Minerallarning tarkibida mis metallari mavjud, misollar yordamida 
minerallarning nomini aytib bering?
3.
Pirometallurgik usulda mis ajratib olish texnologiyalarini bosqichma-
bosqich aytib bering. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

44 
11-Ma’ruza. MIS ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI TO‘G‘RISIDA 
UMUMIY TUSHUNCHALAR 
 
Reja:
1.
Dastlabki mis saqlovchi boyitmani shteynga eritish.
2.
Shteynni konverterlab xomaki mis olish.
3.
Xomaki misni olovli va elektrolitik tozalash usullari. 
 
Misni pirometallurgik ishlab chiqarish sxemasi o‘z ichiga quyidagi qayta 
ishlash bosqichlarini oladi: shteynga eritish, mis shteynlarini konverterlash, 
homaki misni olovli rafinirlash, anod misni eletrolitik rafinirlash. 
Shteynga eritish. 
Sulfidli mis boyitmasini shteynga eritish jarayoni 
uglevodorod yoqilg‘i (yallig‘ – qaytaruvchi, minorali pechlar), elektr yordamida 
qizdiriladigan pechlarda va avtogen jarayon pechlarida (kislorod-ma’shala pechi, 
suyuq vannada eritish pechi va h.k.) olib boriladi. 
 
Mis tarkibli xomayoni shteynga eritishning asosiy maqsadi bu xomashyoni 
suуuqlantirish va misga boy shteyn va tarkibida turli oksid birikmalarni saqlovchi 
shlak olishdir. Eritish jarayonida mis va qo‘shimcha qimmatbaho moddalar 
(masalan, oltin va kumush) deyarli to‘liq shteynga o‘tadi, xom ashyo tarkibidagi 
bo‘sh porodalar esa oksidlanib, flyus sifatida qo‘shilgan kvars bilan bog‘lanib 
siliktalar ko‘rinishida shlakka o‘tadi. Eritish jarayonida pechning tubida 
suyuqlangan shteyn to‘planadi, shteynning tarkibi asosan mis yarim sulfidi Cu
2
S 
va temir sulfididan FeS tashkil topgan. Odatda shteynning tarkibida 20-60% mis, 
10-60% temir va 20-25% oltingugurt bo‘ladi. 
Pechda eritish jarayonida shteyn quyidagi asosiy reaksiyalar borishi 
natijasida hosil bo‘ladi: 
2Cu
5
FeS
4
→ 5Cu
2
S + 2FeS + 1/2S
2
2CuFeS
2
→ Cu
2
S + 2FeS + 1/2S
2
4CuS → 2Cu
2
S + S
2
FeS
2
→ FeS + 1/2S
2
Sulfidlarni oksidlanishi va shlak hosil bo‘lish jarayonlarini quyidagi 
reaksiyalar bilan izohlash mumkin: 
2FeS + 5O
2
+ SiO
2
= 2FeO · SiO
2
+ 4SO
2
2FeS
2
→ 2FeS + S
2
2FeS + 3O
2
+ SiO
2
= 2FeO·SiO
2
+ 2SO
2
S
2
+ 2O
2
= 2SO
2
Eritish pechlari tuzilishi bo‘yicha murakkab dastgohdir, mis boyitmasini 
shteyngacha eritishda qo‘llaniladigan pechlarning uzunasi 40 m, eni 10 m, tubining 
maydoni 250 m
2
bo‘ladi. Pechning ishchi xajmidagi harorat 1500 – 1600 
0
C gacha 
ko‘tariladi.