Metallurgiya kOmBinatı nawayi mámleketlik kánshilik instituti

8. Atmosfera shańları.

Atmosfera hawası túrli ximiyalıq quram hám ózgesheliklerge iye bolǵan shańlar bar. Janılǵılardıń tolıq janbawı sebepli qarakúye payda boladı: onıń 90 -95% in uglerod bóleksheleri quraydı. Anorganikalıq shańlardıń atmosfera hawası quramındaǵı RECHKki 0,05 kg/m³ ti quraydı. Lekin qarakúye awır uglevodorodlarda hám benz(a) pirenda adsorbciya bolıw uqıplılıǵına iye. Bul bolsa insan ushın qáwipli bolıp tabıladı. Záhárli shańlardıń ólshemleri 0,5-10 mkm átirapında boladı. Sonıń ushın olar dem alıw jolları arqalı tez organizm quramına kirip, túrli keselliklerdi keltirip shıǵaradı. Ullı babamız Abu Ali Ibn Sinonıń jıllar aldın “shań hám pataslıqlar bolmaǵanda, insan mıń jıl jasaǵan bolar edi!” dep biykarǵa aytpaǵan.

Atmosfera hawasınıń pataslanıwı ósimlikler hám awıl xojalıq eginlerin rawajlanıwına hám ónim sapasına úlken unamsız tásir kórsetip atır. Alyuminiy islep shıǵarıw zavodlarınan atmosfera hawasına normadan artıq shıǵarılıp atırǵan záhárli ftor birikpeleri awıl xojalıǵı ónimlerine hám olardıń sapasına unamsız tásir kórsetpekte.Sanaatı rawajlanǵan qalalarda ósimliklerdiń rawajlanıwı páseyip,ayırım tereklerdiń jasaw múddeti keskin kemeyip barmaqta. Maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda, qaraǵash teregi tábiyiy sharayatta 350-400-jıl ómir kórse, qalalarda 120 -220 jıl, avtomagistral jollar átirapında bolsa, 40 -50 jıl ómir kórer eken.
Atmosfera hawasınıń pataslanıwı haywanat álemine de unamsız tásir etip, olardıń tez-tez záhárleniwine, geyde olardıń nabıt bolıwına sebep bolmaqta. Atmosfera hawasınıń túrli záhárli gaz hám shańlar menen pataslanıwı áqibetinde pal hárrediń qırılıp ketiw qáwpi tuwılıp atır. Ekolog ilimpazlardıń arasında “qaysı regionnıń hawa rayı taza bolsa, láylekler hám pal hárre sol jerde boladı!” degen ideyalar bar. Jırtqısh qus záhárlengen oljalar menen awqatlanıp, biypushlıq dártine giriptar bolǵanlıqları ilimpazlar tárepinen gúzetilgen.