Metallurgiya asoslari

Erish – moddaning erituvchi ta’sirida molekulalarga ajralishi. Masalan: SHakar suvga solinganda shakar moddasi suv ta’sirida molekulalarga ajralib, suv bilan aralashib ketadi (diffuziya sodir bo’ladi), bu shakarning suvda erishi deyiladi. Hamma vaqt erish bilan birga kristallanish ham sodir bo’ladi. Erish bilan kristallanish bir-biriga teskari jarayonlar bo’lib, bir-birisiz mavjud emas.
Kristallanish – erigan modda molekulalarining birlashib, eritmadan ajralishi (chokishi). Erish va kristallanish hodisalari eritmalarda doimiy bo’lib turadi.
Moddalarning eruvchanligi – malum temperaturada 100g erituvchida erib, toyingan eritma hosil qilgan erigan moddaning gramm miqdori; odatda eruvchanlik koeffitsienti deyiladi. Eruvchanligiga qarab moddalarni quyidagicha sinflash mumkin:
100 g suvda: 10 g va undan ko’p erisa – yaxshi eriydigan
0,001 g dan – 10 grammgacha erisa – kam (yomon) eriydigan
0,001 g dan kam erisa – amalda erimaydigan turlarga bo’linadi.
Ko’pchilik qattiq moddalar suvda yaxshi eriydi, gazlar esa kam eriydi. Eruvchanlik haroratga boglik. Qattiq moddalarning eruvchanligi haroratga to’g’ri proportsional (harorat ortishi bilan ortadi). Gaz moddalarning eruvchanligi haroratga teskari, bosimga to’g’ri proportsional (harorat ortishi bilan kamayadi, bosim ortishi bilan ortadi). Masalan: shakar issiq suvda ko’proq, sovuq suvda kamroq eriydi.
Eritmalar erigan modda miqdoriga qarab:
1) Toyinmagan eritma – ayni haroratdada erituvchining malum miqdorida eruvchanlik koeffitsientidan kam erigan modda erishidan hosil bo’lgan eritma. Toyinmagan eritmada erish tezligi kristallanish tezligidan katta bo’ladi.
2) Toyingan eritma - ayni haroratda erituvchining malum miqdorida eruvchanlik koeffitsientiga teng erigan modda erishidan hosil bo’lgan eritma. Toyingan eritmada erish tezligi kristallanish tezligi bilan teng bo’ladi.
3) Ota toyingan eritma – toyingan eritmaga yana erigan modda qoshib, harorat sekin kotarilib tayyorlangan eritma. Ota toyingan eritmada erish tezligi kristallanish tezligidan kichik bo’ladi. Ota toyingan eritma beqaror bo’ladi, ozgina mexanik tasir natijasida ortiqcha erigan modda kristallanib chokadi va bu qayta kristallanish deyiladi.

Erish natijasida elektrolitik dissotsiatsiya ketish - ketmasligiga qarab, eritmalar 3 guruhga bo’linadi:

•