Metallarni payvandlash. Payvandlanuvchanlik

R_u=R_k+2R_zag+2R;
R_k-kontakt qarshiligi,
R_zag - zagotovkaning qisqichdan chiqkan qismi qarshiligi
R - qisqichlar bilan zagotovka oraligidagi qarshilik.
R_k - qarshilikning qiymati qolganlarnikidan (Kzag, R) ancha katta: chunki kontakt, zagotovka uchlari qanchalik tekislanmasin, ba’zi yuzalar bo’yicha
bo’ladi. Kontakt yuzalarda-nuqtalarda tok zichliga ortib, metall tez suyuqlanadi. Zagotovkalarni ma’lum kuch bilan qisishda yangi kontakt nuqtalar hosil bo’lib, pirovordida yuzalar to’la kontaktlanib, payvandlanadi.
Afzalliklari:
1. Unumi yuqori.
2. Chok sifati yaxshi.
3. Protsesni mexanizatsiyalar va avtomatlashtirish oson. Chok olish usuliga qarab 3 xil bo’ladi:
1. Uchma-uch. 2. Nuqtaviy. 3. Rolikaviy.


Uchma-uch payvandlash
Metallarni uchma-uch payvandlashning ikki usuli bo’lib, bulardan birida zagotovkaning qarshiligi hisobiga payvandlash joylarini plastik xolga keltirib olib boriladi. Ikkinchisida yuzalarni suyuqlantirib olib boriladi.
1. Plastik holga keltirib yoki qarshilik hisobiga payvandlash.
Bunda zagotovkaning yuzalari oksid plenkalardan tozalangan, moe qilib tekislangan bo’lishi kerak. Zagotovkalar qisqichlar bilan qisilib, bir-biriga Rkuch bilan bosiladi va tok ulanadi. Metall qizib plastik xolga kelganda, yana bir-biriga bosiladi (qo’zg’aluvchi kareta vositasida). Chok payvandlanadi.
Bu usulning parametrlari: tok zichligi j, A/mm², nisbiy qisish kuchi ρ, Pa;
tok o’tish vaqti t, s; Masofa L metallning issiqlik-fizik xususiyatlariga, ko’ndalang yuzalarning o’lchamlariga va konfiguratsiyasiga bog’lik.
Bu usulning siklogrammasi rasm., (a) da berilgan

- rasm. Payvandlash joylarini plastik xolga keltirib (a) va suyo’ltirib (b) uchma-uch payvandlash sikli. I - tok kuchi; R - Zagotovkalarni qisish kuchi; S -plitaning surilishi

Bu usul bilan ko’ndalang kesimi kichik zagotovkalar payvandlanadi: F<100 mm², chunki kattasida zagotovkaning qizishi bir xil bulmaydi (noteks). Ko’ndalang kesim yuzalari formalari sodda (doira, kvadrat, to’g’ri turtburchak) va bir xil bo’lishi kerak (rasm., b):

- rasm. Payvandlash joylarini suyultirib (a) va plastik xolga keltirib (b) uchma-uch payvandlashga misollar

Bu usul bilan kam uglerodli, kam legirlangan konstro’qsiyoy po’latlar, alyumin va mis qotishmalari payvandlanadi.

2. Suyuqlantirib uchma-uch payvandlash.
Bu usul 2 xil turga ega:
a) uzluksiz suyuqlashtirish turi. Bunda zagotovkalar orasida ozgina masofa qoladi: tok ulanadi va zagotovkalar bir tekisda yaqinlashtiriladi. Boshida zagotovkalar bitta-ikkita kichik yuzalarda bir-biriga tegadi, bulardan yuqori zichlikdagi tok o’tadi: natijada yezalar riydi. Bunda magnit maydoni ostida erigan-suyo’ltirilgan va qaynayotgan metall tashqariga sachraydi. Butun yuza bir tekista erigan-suyo’ltirilgandan so’ng, tok tuxtatilib zagotovkalar zaruriy bosim ostida payvandlanadi (bu usulning siklogrammasi rasm., (b) da berilgan, misollari esa rasm., (a)da berilgan).
b) uzlukli suyuqlantirish turi. Bunda zagotovkalar tok ostida yaqinlashtiradilar, oz yuzalarda suyuqlanish boshlanishi bilan, ular bir-birlaridan uzoqlashtiriladi. Butun yuza bo’yicha bir tekista suyuqlanish ga’minlagandan so’ng, tok uzatish tuxtatiladi va zagotovkalar yetarli kuch bilan qisib bosiladi. Bunda metallning ozgina qismi oksidlar bilan birga qisib chiqariladi. (payvandlash zonasidan). Suyuqlantirib payvandlashning qarshilikdan foydalanib, payvandlashga nisbatan afzalliklari:
1. Suyuqlanish jarayonida barcha notekisliklar silliqlanadi.
2. Oksidlar va chiqindilar qisib chiqariladi. (alohida tozalashni keragi yo’q).
3. Murakkab formadagi, hamda har xil ko’ndalang kesimdagi zagotovkalarni payvandlash mumkin.
4. Har xil metallarni ham payvandlash mumkin: tezqirqar va uglerodli po’latlar, mis, alyuminiy va h.k.