Metall va qotishmalarga termik va kimyoviy-termik ishlov berish

Maxsus cho‘yanlar. Bu cho‘yanlar tarkibidagi doimiy mavjud 
element Si, Mn laming miqdori odatdagi cho‘yanlamikiga nisbatan 
ko‘p bo iad i.
Shuni qayd etish kerakki, cho‘yanlaming asosiy stmkturasidan tash­
qari tarkibidagi grafitning qanday shaklda boiishiga qarab ular kulrang, 
juda puxta va bolg‘alanuvchan cho‘yanlarga ham ajratiladi. Kulrang 
cho‘yanlardan juda puxta cho‘yanlar olish maqsadida suyuq holatdagi 
cho‘yanga oz miqdorda Mg, yoki boshqa elementlar qo‘shiladi.
Bolg‘alanuvchan cho‘yanlar olish uchun esa oq cho‘yanlar 
quymalari maxsus rejimda yumshatiladi.
Domna shlagi. Shlakdan shlak paxtasi, g ish t, sement, shlak 

Temir-sementli xolat diogrammasi.

(0,012 MPa) - 0.06% uglerod bo`lganda quyidagi mexanik xossalariga ega bo`ladi. 5"=250 MPa. D,:=120 MPa, 5=50%. ф*809&, НВ ХП-ИО (М)0-900 МПа).
Austenit (A) - uglerod va o`zga qo`shimchalarning uglerodlash qattiq aralashmasi Austenitni uglerod 2,14% gacha eriydi. U temirning elementar yacheykasi markazlashgan kub yacheyka bo`lib, atomlar orasida bo`shliqni maksimal o`lchami temir atomining 0,4K teng (atom radiusi).
= 0,27" 0,2 = 0,044 MPa) u - temirida atomlar orasidagi bo`shliq temirga qaraganda katta bo`lganligi uchun, u temir uglerod ko`proq eriydi.
- uglerod bilan temirni kimyoviy birikmasi, ya'ni temir karbidi Fe₃C. Sementitda 6,67% uglerod bo`ladi. Sementit atomlari zich joylashgan romb shaklidagi kristall panjaraga ega. Sementitni erish temperaturasi 1600°C tashkil qiladi, lekin negadir har xil qilib ko`rsatilgan 1250°C to 1600 °C gacha yetadi. Lekin sementit 768°C gacha ferromagnitli xossasiga ega bo`lib juda katta qattiqlikka ega bo`ladi. Shuning uchun sementitni xarakterli xususiyatlardan biri uning qattiqligidir. НУ = 1000 yoki (10000 Mpa) hamda juda kam plastiklikka ega bo`ladi.
1) Evtektik reaksiya, uglerod C=4,3% va o`zgarmas temperatura T=1147°C bo`lgan
suyuqlikdan bir paytni o`zida ikkita qattiq faza ajralib chiqadi. S= ~4,3% (L-ledeburit)
2) Evtektoid reaksiyasi T=723°C bo`lganda qotishmada uglerodning konsentrasiyasi 0,8% yetganda bir paytni o`zida ikkita qattiq faza ferrit (F) va sementit parchalanadi.
5) Pertektik reaksiyada o`zgarmas temperatura 1499°C bo`lganda suyuqlikdan avval bir faza
(ferrit) ajralib chiqadi, so`ngra ajralib chiqqan faza qoldiq suyuqlik bilan reaksiyaga kirishib, yangi bir fazani, ya'ni austenitni xosil qiladi.
Uglerod konsentratsiyasi perstektik reaksiya nuqtalarida quyidagicha bo`ladi: S"=0,1%, S”=0,16%, S"=0,51%. holat diagrammasida muvozanatdagi strukturaga binoan hamda kimyoviy tarkibiga ko`ra hamma hosil bo`layotgam temir uglerod qotishmalarini ikkita guruhga bo`lishi mumkin po`latlar va cho`yanlar.
Po`latlar deb, tarkibida uglerod miqdori S<2,14% bo`lgan qotishmalarga aytiladi. Cho`yanlar deb esa tarkibida uglerod miqdori S>2,14% bo`lgan qotishmalarga aytiladi. Lekin
bunday bo`lishi albatta shartli, chunki ba'zi paytda po`latlarda 2,5% gacha uglerod bo`lishi mumkin. Po`latlarni muvozanatdagi strukturasiga qarab 3 ta guruh, evtektoid (perlit), evtektoidgacha (ferrit + perlit) hamda, evtektoiddan keyingi (perlit + sementit) po`latlarga bo`lishi mumkin. Cho`yanlarni ham muvozanatdagi strukturaga ko`ra 3 guruhga bo`lish mumkin. Evtetik (ledeburit) cho`yanlar evtektikgacha bo`lgan (A+L yoki P+L) cho`yanlar hamda evtektikadan keyingi cho`yanlar (L+S,). Albatta po`lat va cho`yan xossalarga birinchi navbatda uglerodni miqdori va uning temir bilan hosil qilgan fazalari katta ta'sir ko`rsatadi. Lekin temir uglerod qotishmalari murakkab qotishmalardir, chunki qotishmada temir va ugleroddan tashqari boshqa ko`p elementlar bor. Ular asosan doimiy qo`shimcha bo`lib, shartli ravishda zararli va foydali deb ikki guruhga bo`linadi. Zararli doimiy qo`shimchalarga fosfor, oltingugurt, azot, kislorod, vodorodni ko`rsatsak, foydali qo`shimchalarga marganets, kremniy,
Temir uglerodli va po‘latlarning turlari, ishlatilishi. Ligerlangan po‘latlar