|
Maslouning motivatsion nazariyasi esa nima uchun insonlar ma'lum vaqt davomida o’z xulq-atvorining motivi sifatida ma'lum bir ehtiyojga ega bo’lishlarini tushuntirishga qaratilgandir. Maslou ehtiyojning ierarxik strukturasini ishlab chiqdi. Bu nazariya bo’yicha ehtiyojlar muhimligiga qarab quyidagi turlarga bo’linadi: fiziologik (oziq-ovqatlarga, kiyim-kechak, yashash joylarga bo’lgan ehtiyojlar), o’z-o’zini saqlash (xavfsizlik va himoya qilinganlik), sotsial (ma'lum sotsial guruhlarga mansublik), hurmat (o’z-o’zini hurmat, xizmatini tan olish, tashkilotda ma'lum statusni egallash), o’z-o’zini tasdiqlash (o’zining qobiliyatini to’liq ochish imkoniyati, o’z-o’zini ko’z-ko’z qilish). Inson birinchi navbatda eng muhim ehtiyojini qondirishga harakat qiladi. Birlamchi ehtiyojlar qondirilgandan so’ngra esa, inson muhimligiga qarab navbatdagi ehtiyojini qondirishga harakat qiladi. Masalan, ochlikdan aziat chekayotgan kishi san'at dunyosida ro’y berayotgan o’zgarishlar bilan qiziqmaydi, balki uni kun kechirishi uchun zarur bo’lgan oziq-ovqat mahsulotlari qiziqtiradi.
Umuman, motivatsiyani o’rganish asosida xarid qilish sabablarini, xaridorlarning xatti-harakatlarini, sotish tarmog’iga bo’lgan munosabati, axborot olish va qaror qabul qilish jarayoni, iste'molchilarning turli guruhlarining urf- odatlari va hokazolar haqida kommunikatsiyalar jarayoni uchun zarur bo’ladigan ma'lumotlar tanlash mumkin bo’ladi.
Nazorat savollari
Tovar bozori turlarini tushuntirib bering?
Bozor kon'yunkturasini qanday tushunasiz?
"Sotuvchi bozori" deganda nimani tushunasiz?
"Xaridor bozori" deganda nimani tushunasiz?
Bozor segmenti nima?
Bozorni segmentlash deganda nimani tushunasiz?
Bozorni segmentlashdan ko’zda tutiladigan asosiy maqsad nima?
Bozor segmenti turlari va ko’rsatikichlarini tushuntirib bering.
Bozor segmentining asosiy mezonlari nimada?
Bozorda iste'molchilarning xulq-atvoriga qanday omillar ta'sir ko’rsatadi?
Xaridorlar xulq-atvorining oddiy va kengaytirilgan modellarini tushuntiring.
Mavzu. MARKETING TIZIMIDA TOVAR SIYOSATI
Reja:
Marketing tizimida tovar tushunchasi, tovar siyosati va uning o’rni
Tovarning hayotiy davri va bosqichlari
Yangi tovar ishlab chiqarish strategiyasi
Tayanch so’zlar: Tovar, tovar xayot tsikli, o’sish bosqichi, yetuklik, voyaga yetish bosqichi, pasayish bosqichi, yangi tovar, tovar raqobatbardoshligi, buyumning kam-ko’stini to’ldirish, mahsulotning yuksak sifatli uslublari.
Marketing tizimida tovar tushunchasi va uning o’rni.
Tovar ehtiyojlarni qondirish uchun yaratilgan va e'tiborni jalb qilish, sotib olish, foydalanish yoki iste'mol qilish maqsadida bozorda taklif etiladigan mahsuldir. Bular turli xil jismoniy ob'ektlar, xizmatlar, shaxslar, joylar, tashkilotlar va g’oyalar bo’lishi mumkin. Marketing tizimida u iste'molchilar maqsadli guruhining ehtiyojlarini to’liqroq ta'minlaydigan foydali xususiyatlar yig’indisi, bozorda mahsulotga talabning mavjudligi va sotilish kunining (muayyan narx bilan birgalikda) belgilanganligi sifatida qaraladi. Demak, haqiqiy tovarning uchta asosiy tashkil etuvchilari mavjud:
foydalilik;
bozordagi obro’-e'tibor;
to’g’ri keladigan narx.
Tovarning iste'molchi uchun amaliy jihatdan foydaliligi qator atribut, ya'ni alomatlar (mazkur predmetning muhim ajralmas xususiyatlari) doirasida aniqlanadi. Marketing chegarasida tovarning mulbti-atributiv modeli esa uni rivojlantirish va takomillashtirish bo’yicha qaror qabul qilish uchun asos bo’lib hisoblanadi. F. Kotlerning tasnifiga ko’ra tovar uch guruh alomatlar (o’lchamlar)ga ega:
Tovarni yaratish g’oyadan, ya'ni iste'molchi oladigan asosiy manfaatni aniqlashdan boshlanadi. g’oya, albatta, biror tayanch ehtiyojga qaratilishi kerak.
Tovarning texnik tasnifi, dizayni (go’zalligi), narxi, o’rami, markirovkasi, uslubi va sifati haqidagi savollarni, ya'ni real bajarilishini har tomonlama o’ylab ko’rish kerak.
Tovarni sotish, etkazib berish va o’rnatish, sotishdan keyingi xizmat ko’rsatish, kafolatlar, kreditlash va rag’batlantirish, ya'ni yordamchi kuch (quvvatlangan tovar) haqida oldindan o’ylash kerak.
J. Lamben (mashhur frantsuz marketologi) tasnifiga ko’ra ko’rsatilgan o’lchamlar yadro (funktsional foydaliligi), periferiya (tovarning asosiy funktsiyasi: tejamkorlik, qulaylik, xizmat ko’rsatish va hokazolar bilan bog’liq bo’lgan) va qo’shilgan xizmatlar (asosiy funktsiya bilan bog’liq bo’lmagan, lekin iste'molni qondirish imkoniyatlarini, misol uchun, yangi tovarni sotib olayotganda topshirilayotgan ishlatilgan mahsulotning narxi hisobiga kengaytiriladigan) deb ko’rsatiladi.
Tovarga baho berishda uning sifati asosiy o’rinda turadi. Bu tushuncha quyidagilarni o’z ichiga oladi:
texniki-qtisodiy tavsiflar;
tayyorlash texnologiyasi;
ishonchlilik va uzoq vaqt davomida ishlatilishi;
mo’ljallanadigan maqsadga mos kelishi;
ekologik xususiyatlari (atrof-muhitni himoya qilish talablariga mos kelishi);
ergonomik xususiyatlari (inson organizmining tuzilishi va xususiyatlarini hisobga olish);
estetik xususiyatlari (tashqi shakli va ko’rinishi, jozibaligi, ifodalanishi).
Tovarning ko’zda tutilayottan xususiyatlarining tahlilini tizimli ravishda
amalga oshirish zarur (29-chizmaga qarang).
Sotiladigan tovarlarga qo’yiladigan talablar quyidagicha ta'riflanishi mumkin:
talabning mavjudligi va sotishning qulay sharoitlari;
xaridorlarning ehtiyojlarini qondirish va o’xshash tovarlarga nisbatan qo’shimcha ijobiy xususiyatlarga ega bo’lish, ya'ni raqobatbardosh bo’lish;
xavfsizlik, ishonchlilik, sifatlilik;
reklama, tovar va uni ishlab chiqaruvchilar haqidagi axborot, savdo markasi, marketing tayyorgarligining mavjudligi;
bozor uchun yangiligi;
iste'molchiga to’g’ri keladigan narx (narxning pastligi; xaridor tovardan olmoqchi bo’lgan natija; to’lanadigan narx evaziga oladigan sifat darajasi);
modelning mashhurligi va tovar ishlab chiqaruvchilarning obro’si;
g’irrom raqobatdan va kelishilmagan takror ishlab chiqarishdan himoyalanganligi;
savdo (sotish) tarmog’ining mavjudligi, ochiqligi;
servis xizmat ko’rsatish va kafolatlar, almashtirishning osonligi.
Bu asosiy talablarga rioya qilish bozorga chiqariladigan tovarning uzoq vaqt davomida talab bilan ta'minlanishi uchun sharoit yaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
