Menejmentning tadqiqot usullari

Konsepsiya – 
bu kishi faoliyatini (tadqiqotchilik, boshqaruvchilik, loyihalash, 
funksional va h.k.) belgilovchi umumiy boshlang‘ich maqsad bilan bog‘langan va 
muayyan maqsadga erishiga yo‘naltirilgan qoidalarning to‘plamidir. 
Ilm-fan sohasida konsepsiya hodisalarni tushuntirishga hamda asos soluvchi 
g‘oyalar va yondashuvlar to‘plami sifatida tadqiqotlarni tashkillashtirishga yordam 
beradi. 
Amaliy kishi faoliyatida u boshlang‘ich dalil bo‘la oladigan hukmlar va 
ko‘rsatmalarni, ularga erishish maqsadi va vositalarini aks ettiradi. Masalan, 
boshqaruv sohasida konsepsiya boshqaruvga yondashuvlar, qadriyatlar tizimini aks 
ettiradiki, ular bo‘yicha echimlar variantlari, boshqaruv vaziyatlarini amaliy tahlil 
qilish omillari tanlanadi va hokazolar. Bir nechta turli boshqaruv konsepsiyalarini 
aytib o‘tish mumkin: boshqaruv madaniyati konsepsiyasi, norasmiy boshqarish 
konsepsiyasi va boshqalar. 
Boshqaruv konsepsiyasi boshqaruv tadqiqotining hamda ilmiy asoslangan 
loyihalashning predmeti va natijasi bo‘lishi mumkin. 
Boshqaruv vaziyati kabi tadqiqot ob’ektining o‘ziga xosligi ko‘p jihatdan uni 
tadqiq etish prinsiplarini ham aniqlaydi. Integratsiya, divergensiya, transformatsiya 

---

79 
va konvergensiya pritsiplaridan ketma-ket foydalanish asosida samaradorlikka 
erishish mumkin. 
Divergensiya
 
– 
bu tadqiqot predmeti chegaralarini kengaytirish bo‘lib, u etarli 
darajadagi samarali echimni qidirish makonini ta’minlash uchun zarurdir. 
Tadqiqot maqsadlari barqarorsiz yoki noaniq bo‘lganda divergensiyadan 
foydalanish eng ko‘p samara beradi. Ehtimoliy echimlarning istalgan variantlari – 
zid, muammoga taalluqli bo‘lmagan, yiroq, noaniq variantlari ko‘rib chiqish uchun 
qabul qilinadi – bu esa qidiruv maydonini kengaytiradi. 
Divergensiya – bu g‘oyalar, yondashuvlar, tadqiqot yo‘nalishlarini tekshirish, 
paradigmalar va sanoq boshlarni qidirishdir. Bu erda muammo mohiyatini aks 
ettiruvchi masalalarning qo‘yilishi eng katta ahamiyat kasb etadi. 
Divergensiyaning bevosita natijasi bo‘lib, muammoning eng to‘g‘ri qo‘yilishi, 
uni echish yondashuvlari va maqsadlarini, shuningdek echim variantlarini baholash 
shkalasini aniqlash hisoblanadi. Divergensiyadan foydalanish vaziyatning o‘zini 
shakllantirish, axborotni saralash, tadqiqot maqsadlarini aniqlashtirish imkonini 
beradi. 
Transformatsiyalash 
– 
bu muammoni o‘zgartirish va uni keyingi tadqiqotlar 
va u bilan amaliy ishlash uchun eng maqbul, madqiqot ehtiyojlari va maqsadlariga 
eng yuqori darajada javob beruvchi ko‘rinishda taqdim etish, muammoni 
tadqiqotchilik vazifalarining mazmuni va xususiyatlarini aks ettiruvchi ravshan 
sxema 
ko‘rinishida 
taqdim 
etishdir. 
Transformatsiyalash, 
muammoni 
dekompozitsiya qilish, uni echish vositalarini aniqlash, tadqiqotni o‘tkazishda 
ishlatiladigan tayanch tushunchalarni ta’riflashni o‘z ichiga oladi. 
Transformatsiyalash prinsiplari – tasniflash, siljitish, cheklovlar, o‘zaro ta’sir 
ko‘rsatish, muammo tuzilishini aniqlashtirish, morfologik tahlil, tabaqalashtirish 
mezonlarini tanlash. 
Konvergensiya qilish
 
– 
bu tadqiqot maqsadiga erishilganlikni tavsiflovchi 
yakuniy echim topilgunga qadar muqobil va ikkinchi darajali muammolarni ketma-
ket hal qilish. 

---

80 
Konvergensiya qilishning xususiyati – qat’iy mantiqiy tanlov metodikalaridan 
foydalanish, noaniqlikni bartaraf qilish, o‘rnatilgan mezonlar bo‘yicha 
muqobilliklarni istichno qilish. Konvergensiya qilish – bu boshqaruv qarorlarini 
aniqlashtirish va detallashtirish, qidiruv maydonini qisqartirishdir.