"menejment va iqtisodiyot"

Boshqarishning  ijtimoiy-ruhiy  usullari  quyidagi  muammolarni  hal 
etishga qaratilgan: 
1.  Kishilarning  ijtimoiy-ruhiy  xususiyatlari,  chunonchi,  qobiliyatlari,  mijozlari, 
harakatlari  va  hokazolarni  hisobga  olgan  holda  mehnat  jamoalarini  tashkil 
toptirish. 
Buning 
natijasida 
jamoani 
rivojlantirish, 
ishlab 
chiqarish 
samaradorligini  oshirish  maqsadida  hamkorlikda  ishlash  uchun  qulay  shart-
sharoitlar  yaratiladi. 
2.  Ijtimoiy  yurish-turish  me'yorlarini  o’rnatish  va  rivojlantirshga  yaxshi  va 
namunali  an'analarni  qo’llab-quvvatlash  va  milliy  urf-odatlarni  joriy  etish 
hamda jamoa  ongini  o’stirishga yordam beradi. 
3.  Ijtimoiy  rivojlantirishni  va  kishilarniig  intilishini,  tashabbusini  rag’batlantirish, 
umumiy  ta'lim  darajasini  oshirish,  madaniy,  ma'naviy  va  ma'rifiy  o’sish, 
malaka  oshirish, estetik ravnaq va mehnatga  ijodiy  munosabatni ta'minlaydi. 
4.  Kishilarning  madaniy  va  ijtimoiy-maishiy  ehgiyojlarini  qondirish,  chunonchi, 
uy-joylar,  bolalar  bog’chalari,  klublar,  profilaktoriylar,  sport  inshootlari  va 
hokazolarni  ko’rishga sharoit tug’diradi. 
5.  Mehnat  jamoalarida  talabchanlik,  o’zaro  yordam,  intizomni  buzuvchilarga 
murosasizlikdan  iborat  sog’lom  ijtimoiy-psixologik  muhitni  vujudga  keltirish 
va uni  qo’llab-quvvatlashga  sharoit tug’diradi. 
6.  Odamlarning  o’z  mehnatidan,  tanlagan  mutaxassisligi  va  kasbidan  qoniqishlari 
uchun,  ishlab  chiqarish  samaradorligi  va  ish  sifatini  oshirish  uchun  shart-
sharoitlarini  vujudga  keltiradi. 
Bu  muammolarning  yechimi  boshqarishning  yanada  uyushqoq  samarali 
bo’lishini  talab qiladi. 
Amaliy  boshqarishda  ijtimoiy-ruhiy  usullardan  samarali  foydalanish  uchun 
boshqarish  ob'yektining  holati  to’g’risida  keng  axborotga  ega  bo’lish  kerak. 
Bunday  axborot  olish  uchun  jamoada  bevosita  sotsiologik  tadqiqotlar  o’tkazish 
lozim. 
Ijtimoiy  tadqiqotlar  juda  xilma-xil  axborotlar  olish  imkonini  beradi, 
chunonchi: 
  jamoa a'zolarining  mehnatga  va rahbarlarga  munosabati; 

---

145 
 
  boshqarish usullarining  bir-biri  bilan  o’zaro munosabati; 
  jamoaning  extiyojlari  va qiziqishlari; 
  xodimlar  shaxsiyati; 
  xodimlar  qo’nimsizligi  sabablari; 
  xodimlarning  ishlab  chiqarishdagi  faolligi; 
  jamoa a'zolarining  ma'naviy  va jismoniy  ravnaqi; 
  ehtiyojlarning  qondirilish  darajasi  va boshqalar to’g’risidagi axborotlar. 
Bu  axborotlar  jamoalarda  ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirishga  va 
xilma-xil  ehtiyojlarni  qondirishga  qaratilgan  tadbirlar  ishlab  chiqish  uchun  muhim 
vosita bo’lib xizmat  qiladi.   
Ijtimoiy  axborotlarni  maxsus  tadqiqotlar  o’tkazish  yo’li  bilan  olish  mumkin. 
Bulardan  eng muhimlari  quyidagilar: 
1.  Hujjatli  usul  –  bunda  zarur  ma’lumotlar  statistik  to’plamlardan,  boshlang’ich 
hisobga olish hujjatlaridan  olinadi. 
2.  Shaxsiy  xarakterdagi  hujjatlardan  foydalanish  usuli:  turli  masalalar 
yuzasidan  o’z  qo’li  bilan  yozilgan:  ariza,  shikoyat,  xatlar,  tushuntirish  xatlari, 
tarjimai  hol va boshqalar.  
3.  Ilmiy  konferentsiyalar  o’tkazish  usuli:  bunday  konferentsiyalarni tayyorlash 
va  uni  o’tkazishda,  ayrim  masalalar  yuzasidan  material  to’plovchi,  ayrim 
tavsiyanomalar  ishlab  chiquvchi  bir  qancha  xodimlar  ishtirok  etadi.  Bunda 
muammoni  o’rganish  uchun  keng  jamoatchilik  jalb  etiladi  va  jamoa  fikridan 
foydalaniladi.     
4.  Anketali  usul  –  oldindan  tayyorlangan  dastur  bo’yicha  yozma  ravishda 
savollar  beriladi  va yozma javoblar  olinadi.    
5.  Interv’yu  olish  usuli  –  bunda  muammoni  o’rganish  uchun  xodim  bilan 
bevosita  suhbat  o’tkaziladi.    Rahbar  yoki  tadqiqotchi  suhbat  davomida 
masalalarni  aniqlashlari,  chuqurlashtirishlari  va  shu  yo’l  bilan  ishoncli  va 
mukammal  ma’lumotlar  olishlari  mumkin.   
6.  Kuzatish  usuli  –  jamoa  faoliyatini  shaxsan  kuzatish,  odamlar  bilan  uchrashish 
va  muloqotda  bo’lib,  ob’yektiv  va  batafsil  axborot  yig’ish,  chuningdek  har bir 
jamoa rolini  baholash imkonini  beradi.   
7.  Ijtimoiy  eksperiment  o’tkazish  usuli  –  bu  usulda  sun’iy  ravishda  ijtimoiy 
vaziyatni  vujudga  keitirish  yo’li  bilan  ijtimoiy  hodisalar  to’g’risidagi  ilmiy 
xulosalar  va  mavjud  bilimlar  tekshirib  ko’riladi.  Buning  uchun  maxsus  guruh 
uyushtirilib,  shu  guruh  faoliyati  umumlashtirilib  va  amaliy  xulosalar 
chiqariladi.       
Qayd 
qilingan 
ijtimoiy 
tadqiqotlarning 
ijobiy 
jihatlari 
bilan 
birga 
kamchiliklari  ham  bor.  Shuni  hisobga  olgan  holda, u yoki bu usulni voqealikni real 
aks  ettirishi  va  ko’proq  samara  berishiga  qarab  tanlash  lozim.  Tajribalar  esa  bu 
usullarni  ma'lum  darajada  birga  qo’shib  qo’llanishi  maqsadga  muvofiq  ekanligini 
ko’rsatadi. 
Ijtimoiy-ruhiy 
usullar 
“Boshqarish  sotsiologiya”si  va  “Boshqarish 
psixologiyasi”ga  asoslanadi.  

---

146