"menejment va iqtisodiyot"

Takrorlanuvchi  standart  operatsiyalar  ularni  o’lchash,  tahlil  qilish, 
me`yorlash  va loyihalash  mumkin. 
Takrorlanmaydigan operatsiyalar – bular ijodiy operatsiyalardir. 
Turkumlanishning  beshinchi  belgisi  –  mexanik  qurollanish  saviyasi  bo’yicha.  
Bu  yerda  biz  uchta  turdagi  boshqaruv  operatsiyasi  va  protsedurasini  ajratib 
ko’rsatishimiz  mumkin. 
a)  qo’lda bajariluvchi,  tashkiliy  texnika  vositasini  ishlatmaydigan; 
b)  mexanizatsiyalashgan; 
c)  avtomatlashtirilgan,  turli  hisoblash texnikasi  vositalari  bilan  bajariluvchi. 
Oltinchi  turkumlanish  belgisi  –  boshqaruv  operatsiyalarni  bir  xil  vaqt 
bo’yicha  birlashtirish  va  taqsimlash.  Bu  yerda  biz  uch xil boshqaruv operatsiya va 
protsedurasini ajratib  ko’rsatamiz. 
a)  biridan  keyin  biri bajariluvchi  (ketma-ket); 
b)  parallel  (yondosh) bajariluvchi; 
c)  ketma-ket  yondosh bajariluvchi. 
Ketma-ket  turdagi  boshqaruv  operatsiyalari  birlashmasida  har  bir  so’nggi 
operatsiya oldingisi  tugagandan  keyin  bajariladi. 
Bu  kabi  ketma-ket  texnologiyada  masalan,  bosh  buxgalter  farmoni  o’z  ko’li 
ostidagilarigа  uzatiladi. 
Parallel  (yondosh)  tur  bir  vaqning  o’zida  bir  nechta  turdagi  operatsiyalarni 
boshqarish  bilan  tavsiflanadi.  U  jarayonlarni  tezlashtirish  maqsadida  ishlatiladi. 
Masalan,  uchta  korxona  bo’limlarining  zarur  buxgalterlik  hisoboti  ustida  olib 
boradigan ishlari. 
 
 
 
Ketma-ket  yondosh  operatsiyalarni  vaqt  va  fazo  bo’yicha  qisman  bajarilishini 
ko’zda tutadi. 
 

---

228 
 
 
Keltirilgan  chizmani  aniq,  misolda  ko’rib  chiqamiz;  1  –  raqami,  korxona 
rahbari  ijtimoiy-iqtisodiy  rejalashtirish  masalasini  joriy  yilga  belgilaydi.  Ushbu 
masala  bir  necha  masalalarga  taqsimlanadi,  ular  uchta  bo’limlarda  bir  vaqtda 
bajariladi;  2-raqami,  reja-iqtisod  bo’limi,  4  –  raqami,  mehnat  va  maosh  bo’limi, 6- 
raqami, moddiy texnika  ta`minoti  bo’limi. 
Bu  bo’limlar  o’z  operatsiyalari  va  protseduralarini  bajarib  bo’lganlaridan 
keyin  ular  o’z  natijalarini  boshqa  ish  olib boruvchilarga beradilar (raqamlar 3, 5, 7) 
so’ngra  axborot  to’la  to’kis  reja-iqtisod  bo’limi  boshlig’iga  uni  yanada  maromiga 
yetkazilishi  uchun  kelib  tushadi.  (8-raqam)  undan  keyin  iqtisod  bo’yicha 
o’rinbosarga  (9-raqam)  yuboriladi.  Shunday  qilib  boshqaruvni  ketma-ket  yondosh 
jarayoni  kelib  chiqadi. 
Endi  jadvalning  oxirgi  yettinchi  punktini  ko’rib  chiqamiz  –  bu  boshqaruv 
operatsiya  va  protseduralarning  ishlab  chiqarish  tsikli  uzunligiga  qarab 
bo’linishidir.  Boshqaruv  mehnatida  boshqaruv  jarayonini  to’xtovsiz  va  tsiklli 
tavsifni,  ya`ni  uni  amalga  oshirishdagi  vaqt  va  fazoni  hisobga  olish  kerak.  Vaqt 
o’lchovlari  bo’yicha boshqaruv tsikli (operatsiya, protsedura) birinchi minutdan bir 
necha  yilgachа  uzunlikda  o’lchanishi  mumkin.  Boshqaruv  jarayonining  uzunligi 
quyidagi  vaqtlardan  tashkil  topadi:  yig’ish,  axborotga  ishlov  berish  va  uzatish, 
qarorni  ishlab  chiqish  va  qabul  qilish,  qaror  qabul  qilinishini  tashkil  qilish  va 
nazorat.  Bundan  ko’rinib  turibdiki,  boshkaruvda  vaqt  omili  muhim  ahamiyatga 
ega.  Shuning  uchun  har  bir  operatsiya  bajariladigan  vaqtni  kamaytirish,  tashkiliy 
va  hujjat  protseduralarini  soddalashtirish,  boshqaruv  mehnatida  komp’yuterlashti-
rish ishlariga  keng yo’l ochib berish zarur. 
Boshqaruv  jarayonining  oraliq  tavsifi  bu  boshqaruv  saviyasi,  ya`ni  eng  quyi 
saviyadan  boshlab  enг  yuqori  saviyasigacha  boshqaruvdir.  Masalan,  kichik 
bo’limdagi  boshqaruv  bu  bitta  kichik  oraliq  boshqaruvi,  so’ngra  korxona 
boshqaruvi, firma boshkaruvi va hokazolar.