"menejment va iqtisodiyot"

Menejment strukturasini belgilovchi omillar:    
1.  Strukturani  aniqlovchi  belgilar:  menejment  maqsadi;  menejment  funktsiyalari 
va  vazifalari;    xizmat  qilinadigan  mintaqalar  va  iste`molchilar  guruhi;  ish  vaqti 
tartibi,  interval  va boshqalar. 
2.  Strukturaga  ta`sir  qiluvchi  omillar:  tashqi  muhit;  texnologiya;  korxonaning 
katta-kichikligi;  biznes  strategiyasi;  xodimlar  soni;  qabul  qilinadigan  qarorlar 
tizimi;  shakllangan  struktura va boshqalar. 
3.  Strukturani  optimallashtiruvchi  belgilar:  yuqori  malakali  xodimlarga  ega 
bo`lgan,  unchalik  katta  bo`lmagan  bo`limlar  va  bo`g’inlar;  ko`p  bo`lmagan 
boshqaruv  bo`g’inlari;  o`zgarishlarga  nisbatan  sezgirlik  va  hozirjavoblik; 
yuqori  darajadagi  unumdorlik;  past  darajadagi  xarajatlar;  ish  jadvalining 
bevosita iste`molchilarga  moslashtirilishi  va h.k.z.  
Bulardan  ko`rinib  turibdiki,  boshqarish  strukturasini  aniqlovchi  eng  dastlabki 
belgilardan  boshqarish maqsadi, funktsiyalari  va vazifalari  hisoblanadi.   
Shuni  alohida  ta`kidlash  lozimki,  ko`pgina  hollarda  yangi  korxona  yoki 
muassasalarni  tuzish  paytida  avval  boshqarish  bosqichlari  va  bo`g’inlarning 
tarkibi,  boshqarish  apparati  shtatlari  belgilanadi,  keyin  ular  o`rtasida 
funktsiyalar  taqsimlanadi.  Lekin  bu  jarayon  aksincha  bo`lishi  kerak,  ya`ni  dastlab 
maqsadga  binoan  funktsiyalar  soni  aniqlanishi,  keyin  esa,  boshqarish  strukturasini 
tashkil    etishga  kirishish  kerak.  Agar  funktsiya  miqyosi  uncha  katta  bo`lmasa,  u 
holda  mazkur  korxonada  biron-bir  bo`linmani  tashkil    qilishga  yoki  qo`shimcha 
lavozimni  kiritishga  hojat bo`lmaydi.  
Har  bir  tuzilmada  rasmiy  va  norasmiy  aloqalar  mavjud.  Rasmiy  aloqalar, 
avvalo  vertikal  aloqadir.  Ular  rahbarlik  va  bo`ysunish  turlariga  qarab  bir-biridan 
farq  qiladi.  Agar  rahbarlik  to`laqonli  bo`lib,  quyi    organ  quyi    faoliyatga  doir 
barcha  masalalarga  daxldor  bo`lsa,  bunday  aloqa  chiziqli  rasmiy  aloqa  deb 
ataladi.  Agar  rahbarlik  cheklangan  bo`lib,  quyi  organ  faoliyatga  doir  o`zining 
masalalariga  daxldor  bo`lsa,  bunday  aloqa  funktsional  vazifaviy  rasmiy    aloqa 
deb ataladi. 
Organlar  o`rtasidagi  vertikal  aloqadan  tashqari  gorizontal  aloqalar  ham 

---

125 
 
mavjud,  ular  muvofiqlashtirish,  uyg’unlashtirish  va  hamkorlik  qilish  tarzidagi 
aloqalardir. 
Menejment  tuzilishida  asosiy  o`rinni  hokimiyatga  tayanadigan  rasmiy 
aloqalar  egallaydi.  Lekin  norasmiy  aloqalar  ham  muhimdir.  Ba`zan  ular 
tashkilotning  ishini  yo`lga  qo`yishda  hal  qiluvchi  ahamiyatga  ega  bo`ladi. 
Norasmiy  aloqalar  turli  xilda  bo`lishi  mumkin.  Bular  jumlasiga  korxonadagi 
qarindoshlik  aloqalari,  unda  tarkib  topgan  umumiy  manfaatlar,  masalan,  kasblar, 
qiziqishlar,  sport  bilan  shug’ullanish  yoki  do`stona  munosabatlar,  birga  o`qiganlik 
va  boshqalar  kiradi.  Norasmiy  aloqalar  ham    e`tibordan  chetda  qolmasligi  kerak. 
Norasmiy  aloqalarning  salbiy  jihatlari  ham  bor.  ehtiyotkorlik,  sezgirlik  bo`lmagan 
joyda  guruhbozlik,  mahalliychilik,  qarindosh-urug’chilik  va  shunga  o`xshash 
ko`rinishlarning  sodir bo`lishi hech gap emas.