Menejment nazariyasi

8.3.  M ehnat  unum dorligi
Mehnat  unumdorligiga
  -  psixologik  omil,  xodimlar  va  rahbar, 
shuningdek,  xodimlar  o'rtasidagi  o'zaro  m unosabatlar  ham   katta 
ta’sir  ko'rsatadi.  U la m ing   kayfiyati,  mehnat  faolligi,  mehnat  nati- 
jalari  bu  omilga  bog'liq  bo'ladi.
Boshqaruvning  samaradorligi  asosan  rahbar  o'z  vazifasini  qan- 
chalik  m uvaffaqiyatli  bajarishi  bilan  bog'liq  bo'ladi.  Hozirgi  davr 
menejeri  m ehnat  va  boshqaruvni  tashkil  etishning  yangi  ilmiy  va 
texnikaviy  yechimlari,  usullarini  qo'llashi,  ishlab  chiqarish  imkoniyat- 
larini  iqtisodiy  ravishda  kengaytirishi  lozim.  Menejer  ham  tashkilotchi, 
ham  tarbiyachi,  ham  izlanuvchi,  m a’muriyatchi  sifatlariga ega  bo'lishi 
kerak.
Menejerlar tomonidan  qabul qilinadigan qarorlarning murakkabli- 
gi  va  javobgarlikning  ortishi,  bajariladigan  ishlar  turli-tumanligi 
ulardan  vaqtni  unum li  taqsimlanishni  talab  qiladi.  O 'z  faoliyatini 
rejalashtirishni  bilmaydigan,  faqat  joriy  masalalar  bilan  shug'ulla- 
nuvchi  menejerlar  faqat  boshqaruv  jarayonida  vujudga  keluvchi  u 
yoki  bu  vaziyat  natijalarini  tahlil  qilishgagina  ulgurib,  kelajakda  qili- 
nishi  lozim  bo'lgan  ishlarni  hal  etish  uchun  vaqt  topolmay  qoladilar.
Menejer  faoliyati  maqsadini  belgilashda,  aw alo,  undan  yuqori- 
roq  menejment  tizimi  oldida  turgan  vazifalardan  kelib  chiqish  lozim, 
aks  holda,  butun  tizim   faoliyatiga  to'g'ri  kelmaydigan  (yoki  qarama- 
qarshi)  ish  ko'rish  m um kin.
Rahbar  ishi  sur’atining  tezligi,  uning  m ehnat  faoliyati  to'laqonli 
dam  olish  bilan,  shuningdek,  ish  kuni  davom ida  m ehnat  turlari 
almashinishini  talab  etadi,  chunki  faqat  shunday  qilinganda  mehnat 
yuqori  samarali  bo'lishi,  ish  qobiliyati  to'liq  tiklanishi  m um kin.

---

Menejer  mehnatida  maqbul  ish  s u r d ’atini,  u  amalga  oshiruvchi 
harakatlarning  doimiy  tartibini  o'rnatish  juda  muhimdir.
Menejer  ish  vaqtining  katta  qismi  hujjatlar  bilan  ishlashga  sarfla- 
nadi.  O linuvchi  axborot  (xat,  farmoyish,  hujjat  va  h.k.lar)  hajmi 
juda  katta.  Bunday  holda  axborotni  «filtrdan»  o‘tkazish juda  m u h im ­
dir.  Rahbarga  faqat  u  hal  qilishi  m um kin  bo'lgan  axborot  berilishi 
lozim.  Bu  bosqichda  rahbarga  axborotni  ijrochilar  o'rtasida  taqsim- 
lcvchi kotib yoki yordamchi  (referent) katta ko ‘mak beradi.  U malakali 
xodim  bo‘lishi,  m enejm entning  barcha  bo'linm alari  va  tashkilotlari 
faoliyati  xususiyatini  bilishi  lozim.
R ahbar  va  unga  bo'ysunuvchi  boshqaruv  apparati  o'rtasida 
m ajburiyatlarni  m aqbul  taqsim lash  rahbarga  ish  vaqtini  samarali 
sarflashga  im kon  beradi.  Ijrochilarga  m avjud  qonunchilik  doirasi- 
da  iloji  boricha  ko'proq  hujjatga  imzo  chekishi  uchun  imkon  berish 
kerak.  Bu  rahbar  vaqtini  tejash,  ijrochilar  tashabbuskorligi  va javob- 
garligini  oshirish  im konini  beradi.
M enejerlar  faoliyatida  turli-tuman  yig'ilish  va  m ajlislar  m uhim  
o‘rin  egallab,  ularga  ish  vaqtining  77  foizi  sarf  bo'ladi.  Shu  sababli, 
m ajlislarni  to ‘g ‘ri  tashkil  etish  uchun  quyidagilarga  alohida  e’tibor 
berish  lozim:
-  majlisda  ko'riladigan  masala  faqat  jam oa  tom onidan  hal  etila- 
digan  m uam m odan  iborat  bo'lishi  kerak.  Bu  m uam m o  bitta  majlis 
davomida  hal  etilishi  lozim;
-  majlis qatnashchilari  m uhokam a  etilayotgan m uam m o  bo'yicha 
yetarli  tajriba  va  bilim ga  ega  bo'lishlari  kerak;
-  majlisda  ko'riladigan  masalalar  m avzusi  qatnashchilarga  ular 
tayyorgarlik  ko'rish  vaqtiga  ega  bo'lishlari  uchun  avvaldan  e'lon 
qilinishi  lozim;
-  yig'ilish  o'tkaziladigan  sana,  vaqt  va  joy  avvaldan  ko'rsatilishi 
lozim ,  chunki  uning  qatnashchilari  o'z  ish  vaqtlarini  rejalashtirish- 
lari  kerak.  Y ig'ilish  rahbari  avvaldan  yig'ilish  maqsadi  va  o'tkazilish 
shaklini  belgilashi  lozim.  Yig'ilish  o'tkazilish  tartibi,  erkin,  ishchan 
m uhokam a  uchun  sharoit  yaratish  ham  m uhim dir.
R ahbarning  ko'plab  m ajburiyatlari  ichida  tashrif  qiluvchilarni 
qabul  qilish  va  suhbat  o'tkazishni  alohida  ajratib  ko'rsatish  lozim. 
Q o'l  ostida  ishlovchilar  tashabbusi  bilan  qabul  qilish  uchun  alohida

---

vaqt  ajratish  m uhim dir,  chunki  «ochiq  eshiklar  siyosati»  tashqari- 
dan  demokratik  xususiyatga  ega  bo‘lsa-da,  ish  vaqtini  noto'g'ri  sarflash- 
ga  olib  keladi.  Suhbat  davomida  rahbar  savollar  berish  yo'li  bilan 
xodimlardan  ularning  niyatini  aniq  bilib  olishi,  o'z  iltimos  yoki  taklif- 
larini  asoslab  berishiga  intilishi  kerak.  Agar  suhbat  rahbar  tashab- 
busi  bilan  amalga  oshadigan  bo‘lsa,  xodim  suhbat  vaqti  va  maqsa­
di  haqida  m a’lum otga  ega  bo'lishi  kerak.  Bu  xodimga  masala  maz- 
muni  bo'yicha  tayyorgarlik  ko'rish,  psixologik  tanglikka  duch  kel- 
m aslik  uchun  im kon  yaratadi.  Suhbat  davomida  o'zaro  ishonch 
m uhitini  yaratish  uning  muvaffaqiyatli  bo'lishiga  im koniyat  beradi. 
Bunda  rahbar  suhbat  maqsadi  va  xodimning  o'ziga  xos  xususiyat- 
larini  hisobga olishi  kerak.  Suhbat oxirida rahbar,  albatta,  m uhokam a 
etilgan  masala  bo'yicha  erishilgan  natija  va  uni  keyinroq  hal  etish 
yo'llarini  qayd  qilib  qo'yishi  kerak.
Rahbar  mehnati  sam aradorligining  m uhim   om illaridan  biri  - 
qabul qilingan  qarorlaming bajarilishini  nazorat  qilishni tashkil etish- 
dir.  Nazorat  rahbam ing  doimiy  vazifasi  bo'lib,  uning  ish  rejasida 
hisobga  olinishi  lozim  hamda  materiallar  bilan  tanishuv,  shaxsan 
m a’lum ot  berish  uchun  qabul  qilish,  inspeksiya  qilish  yo'li  bilan 
amalga  oshiriladi.  Nazorat  qilishning  qulay  shakli  -   topshiriqlarni 
maxsus  m uddatli  kartochkalar  va  perfokartalar  vositasida  hisobga 
olishdir.
Rahbar  butun  jamoa  va  boshqaruv  apparati  osoyishta  ishlashi 
uchun  sharoit  yaratishi  lozim,  chunki  butun  m enejm ent  tizim i  va 
natijada  butun  ishlab chiqarish  samaradorligi shu  narsaga  bog'liqdir.
Xulosa
M enejer  mehnati  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  m ehnatining  ajral- 
mas  qismi  hisoblanadi.
M enejer  m ehnati  predmeti  sifatida  ishlab  chiqarish  jarayoni 
elem entlari,  bosh q aruv  m unosabatlari,  axborot,  turli  hujjatlar, 
boshqaruv  qarorlari  olinadi.
Zam onaviy  menejerga  yuksak  iqtisodiy  tafakkur,  kasb  maho- 
rati,  uzoqni  ko'ra  bilish,  sotsiologiya  va  ruxshunoslikka  oid  bilim 
lozim.

---

Menejer kasb mahorati,  m a ’naviyatini  oshirishda  korxona  doimo 
g'am xo'rlik  qilishi  darkor.