Menejment nazariyasi

7.2. M enejm entning tashkiliy farmoyish usuli
Xo'jalik tashkilotlarining ishlab chiqarishni boshqarish bo'yicha 
faoliyati m enejm entning turli tashkiliy-farmoyish usullarini qo'llash 
bilan b o g 'liq d ir. M e n e jm e n tn in g tashkiliy- farm oy ish u s u lla ri 
boshqaruvchi va boshqariluvchi tizim lar samarali faoliyat yuritushuni 
ta ’minlovchi ta ’sir etish tizim idan iboratdir. M e n e jm e n tn in g tash­
kiliy-farmoyish usullari iqtisodiy usullarni to'ldirib, bozor iqtisodiyoti 
qonunlari, huquqiy aktlarni hisobga olish va bajarishga asoslanadi.
D avlat m axsus tu z ilg a n boshqaruv tashkilo tlari vositasida 
b o shqariladigan tiz im g a m a ’m uriy va ta s h k iliy jih a td a n t a ’sir 
o'tkazadi. M enejm ent tizim ida tashkiliy usullar um um iy maqsadga 
erishish uchun ishlab chiqaruvchilarning ham korlikdagi harakati 
tartibga solinadigan m a ’muriy hujjatlar asosida amalga oshadi. Tash- 
kiliy-farmoyish usulini qo'llash asosini m enejm entning barcha tamo- 
yillariga rioya qilish tashkil etadi.
N im a sababdan m enejm entning m a ’muriy-farmoyish usullari 
m a ’muriy shakllar bilan qo'shib olib boriladi? Bu ko'p hollarda tash-

---

kiliy ta’sir m a’muriy huquqni qo'llash, ya’ni qaror va farmoyishlarni 
amalga oshirishga asoslanadi. Lekin, «menejmentning tashkiliy-far- 
moyish usuli» tushunchasi « m a ’m uriy boshqaruv usuli» tushun- 
chasidan bir m uncha kengdir, chunki tashkiliy-farmoyish usullari 
m enejm entning turli darajalariga turli ko‘lamda va shaklda tashkiliy 
ta’sir etishni o'rganish masalalarini ham qamrab oladi. Tashkiliy- 
farmoyish usullari tashkiliy aniqlikni ta’minlaydi, tashkiliy tizim, me­
nejm entning har bir bo'g'ini vazifalarini belgilab beradi, boshqaruv 
apparati intizomi va faoliyati samaradorligini ta’minlaydi, ishda tar- 
tib o'rnatadi, qaror va farmoyishlarni bajaradi, kadrlarni tanlaydi, 
joy-joyiga qo'yadi va h.k.
Menejmentning tashkiliy farmoyish usullari ularning ishlab chiqaruv- 
chilarga ta’sir etish manbalari va yo'nalishlari bo'yicha turlarga ajrati- 
ladi. Bunga bog'liq qolda ta’sir etishning tashkiliy-farmoyish usullari 
uch guruhga bo'linadi: tashkiliy-barqarorlashtiruvchi, farmoyish va intizom.
Ta’sir etishning tashkiliy-barqarorlashtirish usullarining asosiy 
maqsadi hamkorlikda ishlash uchun tashkiliy asos yaratishdir, ya’ni 
vazifa, m ajburiyat, javobgarlik va vakolatlarni taqsimlash, tartib 
o'rnatish va h.k.
M a ’muriy ta’sir tashkiliy shakllarining ikki: tashkiliy reglament- 
lash va tashkiliy m e’yorlash turi mavjud. Tashkiliy reglamentlash 
vositasida davlat boshqaruvchi va boshqariladigan tizim ga ularning 
maqbul nisbatini, tashkiliy tizim ini va har bir darajada m enejm ent 
chegaralarini aniqlash maqsadida ta’sir etadi. Tashkiliy reglament- 
lashga misol qilib lavozimlar haqida N izom ni ko'rsatish m um kin. 
Tashkiliy m e ’yorlash hujjatlari vositasida xom ashyo, m ateriallar 
sarfini m e ’yorlash, m ahsulotlar ishlab chiqarishga m ehnat sarfi, 
ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish, texnikaviy va texnologik 
me’yorlar (standartlar, m e’yorlar, qayta ishlov berish usuli, tartibi 
va h.k.), ishlab chiqarishni tashkil etish m e’yorlari (m aqbul ishlan- 
ma ko'lami) yaratiladi.
Ta’sir etishning farmoyish usullari cheklovchi hujjatlarda ko'zda 
tutilm agan mavjud vaziyatdan kelib chiqqan holda kundalik jadal 
boshqarish m aqsadida qo’llaniladi. Farm oyish ta ’sirin in g asosiy 
maqsadi boshqaruv apparatining aniq harakati, boshqaruvning bar- 
cha bo'linm a va xizmatlari barqaror ishlashini ta’minlab berishdari

---

iborat. T a ’sir e tis h n in g farm oyish usullari b uy ruq, farm oyish, 
ko'rsatm a va boshqa m e ’yoriy hujjatlar asosida amalga oshiriladi.
Buyruq 
- bu rahbarning qo‘l ostidagi xodimlardan m a'lum
vazifani bajarishni yozm a yoki og'zaki ravishda talab qilishidir. 
Buyruq faqat chiziqli m enejm ent tizim i rahbari tomonidan beriladi.