Менежмент асослари

12. 2. Ишлаб чиқариш жамоасининг ташкил топиши. 
Меҳнат соҳасида ижтимоий бирликнинг асосий кўриниши меҳнат 
жамоаси дейилади. Меҳнат жамоаларидаги меҳнаткашларнинг ўзаро 
муносабатлари, меҳнат жараѐнидаги ижтимоий жараѐнлар ва меҳнат 
муносабатлари шулар жумласига киради. Меҳнат муносабатлари меҳнат 
жараѐнидаги иштирокчилар ўртасида юзага келиб, истеъмол қийматини яратиш 
ва меҳнат кооперацияси, ҳамда меҳнат тақсимоти асосида содир бўлади.
Меҳнат социологиясида ўзаро алоқадорлик тушунчаси қўлланилиб, у 
икки асосий муносабатни ўз ичига олади. Булар ўзаро ҳамкорлик ва 
рақобатдир. Ўзаро ҳамкорликда турлича ижтимоий қизиқишлар манфаатларга 
зид келади, Бу ғояларни ўрганиш айниқса ҳозирда Республикамизда хусусий 
мулкчилик шаклланаѐтган, янги ижтимоий-иқтисодий муносабатларни таркиб 
топиши жараѐнида муҳим аҳамият касб этади. 
Ишлаб чиқариш жамоасининг таркиби расмий ва норасмий бўлиши 
мумкин. Ишлаб чиқариш жамоасида асосан расмий таркиб катта роль ўйнайди. 
Расмий ѐки функционал таркиб ишловчиларнинг ишбилармонлик ва бошқа 
сифатларига боғлиқ ҳолда жамоада мавжуд меҳнат тақсимотини акс эттиради 
ва маъмурий жиҳатдан буйруқ, қоида, фармойишларда белгиланган 
мажбуриятлар тақсимоти бўйича тузилади. Расмий таркиб мажбуриятлар 
рўйхати ва уларни ҳар бир жамоа томонидан бажарилиши тартибини 
белгиланиши билан характерланади. Ишловчиларнинг ўзаро таъсири 
белгиланган тартиб-қоидалар асосида амалга ошиши керак. 
Норасмий ѐки ижтимоий-психологик таркиб шахсий майл ва хуш 
кўрмаслик, қизиқишлар умумийлиги, характерлар ўхшашлиги, жамоат 
обрўсига эга бўлиши асосида вужудга келадиган норасмий муносабатларни акс 
эттиради. У кишиларнинг руҳий ва аҳлоқий хусусиятларига таъсири остида 
вужудга келади. 
Ижтимоий-демографик таркиб жамоанинг ѐши, жинси, миллий ва бошқа 
жиҳатлари бўйича таркибини акс эттирса, касб малака таркиби касб ва малакага 
эга бўлиши даражасини кўрсатади. 
Соғлом ва хавфсиз меҳнат қилиш ҳуқуқи мустақил давлатимиз ишчи ва 
хизматчилар, раҳбар ходимларнинг асосий меҳнат ҳуқуқларидан биридир. 
Асосларга мувофиқ соғлом ва хавфсиз меҳнат шароитини таъминлаб бериш 
маъмурият, раҳбар ходим, меҳнат шароитини таъминлаб бериш маъмурият, 
раҳбар ходим, касаба уюшмалари зиммасига юклатилади. 
Раҳбарият техника хавфсизлигини ишлаб чиқаришида кўп харажатга йўл 
қўйилмайдиган замонавий воситаларни жорий қилишга, касб касалликлари 

---

124 
билан оғришини олдини оладиган санитария-гигиена шароитларини таъминлаб 
беришга мажбур. 
Корхонада хизмат қилаѐтган ишчилар ўз ҳуқуқларини тушуна билиши ва 
ўз ҳуқуқларидан унумли фойдалана билмоғи керак. Аввало ўз ҳуқуқидан 
маҳрум қилинганда тегишли ташкилотларга мурожаат қилиш керак. Башарти 
корхона маъмурияти ходимнинг талабини асосли деб топса, у бу талабни 
тўлалигича қондириши лозим.