Менежмент асослари

m= МР
м
: N 
 
Қуйидаги формула буйича бир турдаги ―m
1
‖ маҳсулот истеъмол 
хусусиятининг бир бирлигига моддий ресурслар салмоқли сарфини ҳам 
ҳисоблаш мумкин: 

 МР
с
 Мб
м
 
 m
1
= ——————— 
М
ҳд
 
 
Бу ерда: МР
ñ
- маҳсулотнинг бир жисмоний бирлигига
моддий ресурсларнинг салмоқли сарфи; 
Мб
м
- ҳисобот даврида ишлаб чиқарилган маҳсулот 
бирликлари миқдори; 
М
ҳд
- ҳисобот даврида ишлаб чиқарилган маҳсулот
истеъмол хусусиятининг умумий ҳажми. 
Маҳсулот ишлаб чиқаришга моддий ресурслар сарфининг умумий 
тавсифи бўлиб материал сиғими кўрсаткичи (М) хизмат қилади. У маҳсулот 
бирлигига (ѐки истеъмол хусусияти бирлигига) натурал ѐки қиймат шаклида 
моддий ресурслар ҳақиқий сарфини баҳолайди. Бу кўрсаткич алоҳида турдаги 

---

70 
моддий ресурслар (металл сиғими, энергия сиғими, ѐнилғи сиғими) сарфини 
тавсифлайдиган кўрсаткичлар билан бевосита боғлиқ. Бу кўрсаткичлар натурал, 
натурал-қиймат ва қиймат шаклларида ўлчанади. Маҳсулотнинг материал 
сиғими турли кўрсаткичлар билан ўлчаниши мумкин: 
1) ишлаб чиқарилган маҳсулот бир бирлигига моддий ресурсларнинг 
салмоқли сарфи (салмоқли материал сиғими): 
М=m=МР
м
 : N 
2) ишлаб чиқарилган маҳсулот бир бирлигига бир неча турдаги 
моддий ресурсларнинг қиймат шаклдаги сарфи миқдори (1т, 1м
3
, 1м
2
ҳисобига 
сўм). 

 ÌÐ
м
 

P 
 M= ————— 
N 
 
бу ерда; Р - моддий ресурсларга улгуржи нарх. 
Бу формулалардан оддий турдаги маҳсулотларнинг материал сиғимини 
ҳисоблаш учун фойдаланилади (электр энергияси, чуян, пўлат ва ҳоказо). 
Мураккаб турдаги маҳсулотлар учун материал сиғимининг асосий истеъмол 
хусусияти бирлигига муайян моддий ресурслар сарфи каби кўрсаткичидан 
фойдаланилади. Масалан, электромоторнинг материал сиғими 1 квт қувватга 
нисбатан материал сарфи билан ҳисобланади. Юк ташувчи автомобиль учун 
материал сиғимининг тавсифи 1т-км/с юклар ташиш ҳисобига материал 
харажатини баҳолаш ҳисобланади ва ҳоказо. 
Маҳсулотнинг физик ҳажми, истеъмол хусусияти ҳажми ҳисобга 
олинмайдиган машинасозлик (кимѐ, тўқимачилик машинасозлиги ва ҳоказо) 
маҳсулотлари учун материал сиғими даражаси таққослама нархларда соф ѐки 
ялпи маҳсулот бир сўмига муайян турдаги моддий ресурсларнинг физик 
бирлигидаги сарфи билан тавсифланиши мумкин: 
