Меҳнат элементлари ва меҳнат жараёни режа: кириш

Меҳнатҳуқуқинингпредмети

Меҳнатҳуқуқимеҳнатжараѐнитехнологиясиниэмас,балкибиргаликдаги меҳнат давомида унинг иштирокчилари ўртасида юзага келувчисоциалалоқаларнитартибга солади.
Меҳнат ҳуқуқининг предмети саналувчи ижтимоий муносабатлар алоҳидагуруҳларгаажратилишимумкинвауларқаторигақуйидагиларникиритишмумкин:
Меҳнатҳуқуқипредметисаналувчиижтимоиймуносабатлар
этишюзасиданвужудгакелувчи,меҳнатданфойдаланишгаоидбўлганижтимоийалоқаларасосийўринни эгаллайди.
Иқтисодийкатегориясифатидамеҳнатмуносабатлариишлабчиқаришмуносабатларинингтаркибийқисмисаналиб,турлисоциалгуруҳларнингмавқеиниаксэттиради.Меҳнатмуносабатларииштирокчисисифатидаишловчива иш берувчи иштирок этиб, улар ўртасидаги муносабат шартнома (контракт)асосигаваҳақтўлаш эвазига асосланган.
Меҳнатмуносабатлариқуйидагихусусиятларибиланажралибтуради:
а)бумуносабатларкорхонадабиргаликдамеҳнатқилишданкелибчиқққанҳолдатартибгасолинадиганичкимеҳнаттартибиқоидаларидоирасидаамалга оширилади;
б)ходиманиқбиркорхона-ташкилотнингмеҳнатжамоаситаркибигакиритилади;

в)ходимникорхонажамоасигақўшилишиалоҳидаюридикфакт–меҳнатшартномаси тузиш,сайловѐки танловдан ўтишбиланбоғлиқбўлади;

г)меҳнатшартномасинингмазмуниходимтомониданмуайянкасб,ихтисосбўйичаишнингбажарилишигақаратилганбўлади.
Фақат ёлланиб ишловчи ходимлар меҳнатигина меҳнат ҳуқуқинингпредмети саналадивамустақилмеҳнат(мулкдор
меҳнати)ушбуҳуқуқсоҳасипредметибўлаолмайди.
Давлатхизматчисининг меҳнатиуларҳам ишгаѐлланишлари туфайлимеҳнатмуносабатларисаналади.БироқИИВ,МХХ,Мудофаавазирлиги,Фавқулодда вазиятлар вазирлиги, Чегара қўшинлари Давлат қўмитаси ҳарбийхизматчиларифаолиятимеҳнатҳуқуқинингпредметисаналмайдиваулармаъмуриймуносабатларжумласигакиритиладиҳамдадавлатнингмудофаафункциясибилан боғлиқбўлади.

3. Меҳнатмуносабатларинитартибгасолишдашартномавий,тавсиявийваимперативусулларнингқўшиболибборилиши

Меҳнатмуносабатларинитартибгасолишдашартномавийусулетакчиўрин тутади. Бунда айрим ходим билан иш берувчи ўртасидаги муносабатлармеҳнат шартномаси воситасида, иш берувчи ва ходимлар жамоаси ўртасидагимуносабатларжамоашартномаси, жамоа келишувлари воситасида тартибгасолинишиэътибордасақланмоғикерак.Шартномаасосидаўрнатилганмуносабат, унинг мазмуни бир томонлама ўзгартирилиши, бекор қилинишимумкинэмас.

Тавсиявий усулда меҳнат муносабатлари тартибга солинганида ваколатлиорганлартомониданмеҳнатмуносабатларисубъектларигақаратилгантавсиявий нормалар қабул қилинади. Ҳозирги пайтда давлатнинг императивактлари воситасида меҳнат муносабатларининг тартибга солиниши ҳам муҳимаҳамияткасбэтади.
Бозориқтисодиѐтигаасосланганиқтисодийбазисижтимоиймуносабатларгатаъсирэтишнингягонадавлат-ҳуқуқиймеханизмибиланхарактерланувчиягонаҳуқуқийтизимларниюзагачиқарди.Умеҳнатсоҳасидаги ижтимоий муносабатларни тартибга солишнинг ўзига хос юридикуслубларинивужудга келтиради.
Меҳнатҳуқуқигаоидуслубларнингўзигахосхусуиятлари:

1. 
   бумуносабатларнингюзагакелиш,ўзгариш,барҳамтопишига;
   
2. 
   ҳуқуқиймуносабатиштирокчиларинингҳуқуқиймавқеига;
   
3. 
   ҳуқуқларнингбелгиланишхусусиятивамажбуриятларнингбажарилишинитаъминэтишвоситаларигақараббелгиланади.
   

Меҳнатҳуқуқиймуносабатларинингюзагакелишигаижтимоийиқтисодий асослар сабаб бўлиб, меҳнат бозорининг фаолият кўрсатиши биланбевоситабоғлиқбўлади.Меҳнатгаоидҳуқуқиймуносабатларнингюзагакелиши,ўзгаришивабарҳамтопишинингҳуқуқийтартибгасолинишиданкўзланганасосиймақсадҳаммеҳнатбозоринидавлатйўлибиланбошқариш, бумуносабатлардавомидафуқароларҳамдаишберувчиларҳуқуқларивабошқақонуний манфаатларниҳимоя қилишданиборатдир.
Меҳнатмуносабатларииштирокчиларинингҳуқуқиймавқеиўзаротенглиги билан ажралиб туради. Бунга касб тури, машғулот ва иш жойинитанлашэркинлигифуқароларнингконституциявийҳуқуқлариданэканлиги,фуқароларўзжисмонийваинтеллектуалсалоҳиятлариданўзхоҳишларичафойдаланишларимумкинлиги,мажбуриймеҳнаттақиқланганлигикабиларасос бўла олади. Шу билан меҳнат жараѐнида ходим иш берувчига, унингфармойишларига,ичкимеҳнаттартибиқоидаларигасўзсизриояэтишилозимлигиҳам меҳнатҳуқуқи услубигахосхусусиятлардандир.
Меҳнат ҳуқуқлари ва мажбуриятларини белгилаш усуллари ҳам меҳнатҳуқуқиметодинингўзигахосхусусиятларижумласигакиради.Ҳозиргипайтда меҳнат ҳуқуқий муносабатларини тартибга солишда давлат фаолиятибилан бир қаторда бевосита корхона ва ташкилотларнинг ўзларига, ходимларва иш берувчиларнинг вакиллик органларига катта ваколатлар бериб қўйилганҳолдамеҳнатмуносабатларигаоиджудакўпмасалаларлокалнормаларвоситасидатартибгасолинишиназардатутилган.Шунингдек,меҳнатмуносабатларинитартибгасолишдабевоситаходимбиланишберувчиўртасидагиўзарокелишувларга,меҳнатшартномасигаҳамкаттааҳамиятберилган.Яънимеҳнатмуносабатлариниҳуқуқийтартибгасолишнингнорматив-ҳуқуқий, локал, шартномавий усуллари мавжудлиги қайд этилишимумкин.
Меҳнат муносабатларини ҳуқуқий тартибга солиш услублари сифатидаимператив(сўзсизбажарилишикеракбўлган)ватавсиявийхусусиятгаэгабўлганҳуқуқмеъѐрларинингхусусиятлариэътиборгаолинмоғилозим.Императивмеъѐрлартақиқловчиѐкибуюрувчибўлиши(масалан,18ѐшгатўлмаганходимларнимоддийжавобгарликбиланбоғлиқбўлганишларгақабулқилишнингтақиқланиши,ходимларучунэнгкамдаражаданпастбўлмаганмеҳнатшароитларияратилишилозимлигивабошқалар)мумкин.
Меҳнатҳуқуқлариниҳимояқилишнингўзигахостартибда(меҳнатнизолариникўришкомиссиялари,бўйсуништартибидаюқоритурувчиорганлар томонидан) ҳимоя қилиниши, ўзига хос меҳнат ҳуқуқий процессуалтартиблар ҳамда муддатлар белгиланганлиги ҳам меҳнат ҳуқуқининг ўзига хосуслублариниифодаэтувчихусусиятларданҳисобланади.
Меҳнат ҳуқуқи бозор иқтисодиѐти шароитида меҳнат бозори фаолиятини,мулкчилик шаклидан, хўжалик юритиш усулидан қатъи назар, барча корхона,ташкилот, муассасаларда юзага келувчи ижтимоий меҳнат муносабатларини,ѐлланма меҳнатни ташкил этишга оид бўлган муносабатларни давлат, жамият, айрим шахс манфаатлари уйғунлаштирилган ҳолда ҳуқуқий тартибга солишгақаратилганҳуқуқмеъѐрларийиғиндисиватизимлариданиборатдир.
Меҳнатҳуқуқинингфансоҳасисифатидагитизимларивақонунчиликтармоғисифатидагитизимларимавжудбўлиб,уларўзароўхшашбўлсада,бир-биридан фарқ қилади. Меҳнат ҳуқуқи фанининг бош вазифаси ўргатиш,таълимберишданиборатбўлса,меҳнатқонунчилигитармоғинингбошвазифаси–ижтимоиймуносабатларниҳуқуқийтартибгасолишгақаратилгандир.
Меҳнатҳуқуқифансифатидаумумийвамахсусқисмларданиборатбўлиб,умумийқисмдафаннингпредмети,вазифалари,услубларисингариумумийхусусиятгаэгабўлганмасалалар,махсусқисмдаэсамеҳнатмуносабатиниўрнатиш,бекорқилиш,ишвақти,дамолишвақти,ишҳақива
бошқамахсусмеҳнатҳуқуқиймуносабатларнингўзигахосҳуқуқийжиҳатлариўрганилади.
МеҳнатқонунчилигиҳуқуқнингбиртармоғисифатидаЎзбекистонРеспубликасиМеҳнатКодексидааксэттирилганбўлимвабоблардаифодалангантизимларданиборат бўлади.
Меҳнатҳуқуқифансоҳасинингтизимларибиланмеҳнатқонунчилигитармоғитизимлариўзарояқинбўлиб,айримйўналишлар,ҳуқуқинститутларини қамраб олади. Шу билан бирга улар ўртасида муайян фарқларҳам мавжуд ва бу фарқлар меҳнат ҳуқуқи фан соҳаси сифатида қонунчиликамалиѐтиниўрганиш,умумлаштиришваилмийхулосаҳамдатавсияларберишга, мутахассис кадрлар тайѐрлашга йўналтирилганлиги билан, меҳнатқонунчилиги эса ҳуқуқий тартибга солиш тармоғи сифатида аниқ ижтимоий-ҳуқуқиймуносабатларнитартибгасолишгақаратилганлигибиланбелгиланади.
Шусабаблимеҳнатҳуқуқифаниўзигахосбўлим,тушунчаваинститутларгаэга бўлади.
Меҳнаттўғрисидагиқонунҳужжатлариходимлар,ишберувчилар,давлат манфаатларини эътиборга олган ҳолда, меҳнат бозорининг самаралиамалқилишини,ҳаққонийвахавфсизмеҳнатшарт-шароитларини,ходимларнинг меҳнат ҳуқуқлари ва соғлиғи ҳимоя қилинишини таъминлайди,меҳнатунумдорлигинингўсишига,ишсифатияхшиланишига,шуасосдабарчааҳолинингмоддийвамаданийтурмушдаражасиюксалишигакўмаклашади.
Мамлакатимизмустақилликкаэришганидансўнгамалгаоширилаѐтганҳуқуқийислоҳотларнатижасидахалқимизнингбозориқтисодиѐтишароитларига мос келувчи янгича ҳуқуқий қарашлари юзага кела бошлади. Буқадриятларкейингийиллардақабулқилинаѐтганқонунлардаянгичатамойилларшаклидаўзифодасинитопмоқда.Шужумладан,МеҳнатКодексининг қабул қилиниши, меҳнатга оид бошқа бир қатор қонунларнингишлабчиқилишинатижасидаушбуҳуқуқсоҳасигахосбўлганянгичатамойиллармеҳнатмуносабатлариниҳуқуқийтартибгасолишгаоидғоялар,етакчитушунчаларшакллана бошлади.
Энгаввало,меҳнатҳуқуқифансоҳасисифатидаумумҳуқуқийинсонпарварликтамойиллари:ижтимоийадолат,камситишгайўлқўйилмаслиги, фуқароларнинг қонун олдида тенг эканликлари, қонунчиликкақатъийамалқилинишигасўзсизриояэтилишитаъкидланмоғилозим.
Меҳнат ҳуқуқининг тамойиллари деганда амалдаги қонунлар биланмустаҳкамланган,меҳнатбозорифаолиятинитаъминлашсоҳасидагидавлатсиѐсатиниифодаловчиасосий ғоялар,раҳбарийқоидалартушунилмоғилозим.
Меҳнатҳуқуқинингтамойилларииқтисодийқонуниятларбиланбелгиланувчимеҳнатниташкилэтишгаоидижтимоиймуносабатларниаксэттирса, бошқа томондан эса меҳнатни ҳуқуқий тартибга солишга тааллуқлигуманистиквадемократикқоидаларниҳамўзичигаолади.Меҳнатмуносабатларгаоиднормалариерархиявийтузилишгакўра,соҳалараропринциплар,тармоқваҳуқуқинститутинингпринципларигабўлинади.
Меҳнат ҳуқуқининг тамойиллари ўз ичига қамраб оладиган муносабатлардоирасигакўра қуйидагича гуруҳларгаажратилишимумкин:
а)меҳнатбозориниҳуқуқийтартибгасолишвабандликнисамаралитарздатаъминлашгақаратилганпринциплар(эркинмеҳнатқилиш,меҳнатшартномаси тузиш эркинлигивабошқалар);
б)меҳнатшартларинибелгилашсоҳасидагипринциплар(меҳнатшартларинингишшароитларивабошқаомилларгакўратабақаланиши;меҳнат шартларини белгилашда ходимлар вакиллиги органларининг бевоситаиштирокэтиш ваҳ.к.);
в) ходим меҳнатини қўллашга оид принциплар (меҳнат функцияларининганиқлиги,меҳнатмуносабатларинингбарқарорлиги;меҳнатинтизоминитаъминлашвабошқалар);
г)ходимнингмеҳнатсоҳасидагиҳуқуқлариваэркинликлариниҳимояқилишгаоидпринциплар(меҳнатмуҳофазасиваходимларсоғлигинитаъминлаш;меҳнатҳуқуқларинингкафолатланишиваҳимояқилинишиваҳ.к.).
Бунданташқари,меҳнатҳуқуқидасоҳалараротамойилларгаҳамамалқилишзарур,буларга:
а)фуқароларсоғлигиваҳаѐтинингҳартомонламамуҳофазақилиниши;
б)қариганда,меҳнатқобилиятинийўқотгандамоддийтаъминотолишҳуқуқинингтаъминланиши;
в)ҳуқуқларвамажбуриятларнингбирлиги;
г)фаолияттурини,ишжойинитанлашнингэркинлигисингариларникиритишмумкин.
Меҳнат ҳуқуқи ўзигагина хос бўлган тамойилларга ҳам амал қилади. Бутамойиллар меҳнат ҳуқуқи фани ҳамда тармоғининг ўзига хос хусусиятлариниифодалайди.
Меҳнатҳуқуқинингўзигахостамойиллариқуйидагиларданиборатдир:

1. 
   меҳнатмуносабатларигакиришишнингихтиѐрийлиги,эркинлигивамажбуриймеҳнатгайўлқўйилмаслиги;
   
2. 
   ўзжисмонийваақлийимкониятлариданфойдаланишчоғидафуқароларнингмутлақомустақилваэркинэканликлари;
   
3. 
   ишчи кучининг товар эканлиги, унинг баҳоси меҳнат бозоридагитаклифваталабларгакўрабелгиланиши,давлатмеҳнатбозоринингшаклланишивафаолият кўрсатишигакўмаклашуви;
   
4. 
   давлатнингижтимоийҳимоягамуҳтож,меҳнатбозоридатенграқобатлаша олмайдиган аҳоли қатламларини ишга жойлаштиришда қўллаб-қувватлашива ѐрдам кўрсатиши;
   
5. 
   ишсизликданҳимояланишнингкафолатланиши;
   
6. 
   меҳнатмуносабатларинитартибгасолишдашартномавийҳамдалокалмеъѐрий ҳужжатларустиворлиги;
   
7. 
   минимал меҳнат шароитлари яратиш барча мулкчилик шаклидагикорхоналаручунмажбурийлиги;
   
8. 
   меҳнатинтизомигаамалқилишнингзарурлиги;
   
9. 
   меҳнатгаҳақтўлашдабажарилганишнингмиқдоривасифатигакўрачекланмаганҳақтўланиши;
   
10. 
    ходимлар ва иш берувчилар вакиллигининг мавжудлиги ваможароларнимузокараларйўлибиланҳалэтилиши;
    
11. 
    хотин-қизлар,ѐшлар,ногиронлармеҳнатинингмахсусмуҳофазаэтилиши,уларга қўшимчакафолатларберилиши вабошқалар.
    

Меҳнатгаоидқонунҳужжатларидамеҳнатмуносабатларидақўлланиладиганбошқатамойилларҳамназардатутилганбўлишимумкин.Меҳнатҳуқуқитамойилларигаоғишмайамалқилинишиходимларваишберувчиларманфаатлариниҳимояқилишнингқонунчиликваижтимоийадолатни таъминлашнинг асосий шартларидан ҳисобланади. Давлат ва жамиятривожи билан боғлиқ равишда, бозор муносабатларининг тобора чуқурлашибборишинатижасидамеҳнатҳуқуқинингтамойиллариҳамтакомиллашиб,янгиланиббораверади.
«Ҳуқуқманбаи»тушунчасикенгмаънодажамиятнингмоддийшароитлари, ишлаб чиқариш муносабатлари даражаси билан белгиланса, тормаънодадавлаттомониданифодаэтилганэркнингнамоѐнбўлишшаклиназардатутилади.Меҳнатҳуқуқинингманбаларихилма-хилшаклларда(қонунлар,фармонлар,қарорларвабошқалар)бўлишимумкин,уларумумий
мақсад – қонунчилик ва адолатни таъминлаш билан ўзаро бирлашган бўлиб,бўйсунишмуносабатидабўлади.
Меҳнатҳуқуқиманбаиниўрганишпайтидаунингвужудгакелишхусусиятлари,фуқароларнингижтимоийҳуқуқларинимуҳофазақилишгақаратилганлигиэътиборгаолинмоғилозим.Меҳнатҳуқуқиманбаинингвужудгакелишида ходимларнинг вакиллик органларида фаол иштирок этишлари, буманбалар орасида тармоқ, корхона, ташкилотларнинг бевосита ўзида ишлабчиқиладиганлокалмеъѐрларсалмоқлиўринтутиши,меҳнатҳуқуқигаоидмеъѐрлар энг кўп табақаланганлиги каби (меҳнат шароитларига, аҳоли ѐшига,жинсига, тармоқ хусусиятларига, табиий иқлим ва бошқа шароитларга, бошқаўзигахосшароитларгакўра)уларнингўзигахосхусусиятлариданиборатдир.
Шундай қилиб, меҳнат ҳуқуқининг манбаи деганда, давлат ҳокимияти вабошқаруворганлари,ходимларваишберувчиларвакилликорганларитамониданўзваколатларидоирасидаходимларнингмеҳнатшароитларинитартибга солиш, ўзаро меҳнат муносабатларини бошқариш юзасидан қабулқилинадиганҳуқуқнормаларинингифодаланишшаклиназардатутилади.
Меҳнат ҳуқуқи манбалари қонунлар ва қонун асосида қабул қилинадиганбошқа ҳуқуқий ҳужжатлардан иборат бўлиши мумкин. Қонунлар ўз навбатидаКонституцияваамалдагиқонунларданиборатбўлишимумкин.Меҳнатҳуқуқининг бош манбаи Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси бўлиб,ундаҳарқандайфуқароларнингбарчаижтимоий-иқтисодийҳамдабошқаҳуқуқлари, жумладан энг асосий табиий ҳуқуқларидан ҳисобланувчи эркинмеҳнат қилиш, дам олиш, меҳнатга яраша иш ҳақи олиш, адолатли вақулайиш шароитларида меҳнат қилиш, меҳнат ҳуқуқлари амалга оширилишинингкафолатланиши,самаралитарздаҳимояқилинишиназардатутилган(ЎзбекистонРеспубликасиКонституциясинингМуқаддимаси,13,14,15,18,
37,38,39,40,41, 42,43,44,45,46,48вабошқамоддалари).
ЎзбекистонРеспубликасиКонституциясимамлакатимизнингАсосийҚонунисифатидамеҳнатқонунчилигинингшаклланишиваривожланишиучунтабиийюридикнегизсифатидахизматқилади.Ҳарқандайқонун,қонун
ҳужжатлари ѐки бошқа ҳаракатлар Ўзбекистон РеспубликасиКонституциясиқоидаларигазидбўлиши мумкин эмас.
ЎзбекистонРеспубликасиКонституциясининг15-моддасидаКонституциянинг сўзсиз устивор эканлиги айтилган. Унда инсон ҳуқуқлари ваэркинликлари энг олий қадрият эканлиги, барча давлат органлари, уларнингмансабдор шахслари ўз кундалик фаолиятларида унга сўзсиз амал қилишларишартэканлиги,инсонҳуқуқларигаоидхалқароҳуқуқийҳужжатлар(айниқса,
«ИнсонҳуқуқлариУмумжаҳонДекларацияси»,«Иқтисодий,ижтимоийвамаданийҳуқуқлартўғрисида»гиХалқароПактвабошқалар)ЎзбекистонРеспубликасинингҳуқуқтизимитаркибигакиришлигиқайдэтилган.
Конституция олий юридик кучга эга бўлган акт сифатида меҳнат ҳуқуқиманбалари шакллантирилиши ва ривожлантирилишида ҳуқуқий замин бўлибхизматқилади.
Меҳнат ҳуқуқи манбалари ҳисобланадиган қонунлар орасида ЎзбекистонРеспубликасиОлийМажлиситомонидан1995йил21декабрдақабулқилинганва1996йил1апрелданамалгакиритилганЎзбекистонРеспубликасинингМеҳнатКодексиетакчиўринтутади.МазкурКодекстаркибий тузилишига кўра Умумий ва махсусқисм, 16 боб, 294 моддаданиборат.Ундамамлакатимиздаюзагакеладиганбарчаасосиймеҳнатмуносабатларинитартибгасолишгақаратилгантартиб-қоидалар,қонуннормаларижамланган.
Меҳнат Кодекси янги, бозор иқтисодиѐти шароитида ижтимоий меҳнатмуносабатларинихалқаростандартларгамувофиқтарздаҳуқуқийтартибгасолиш вазифасини бажаради. Меҳнат ҳуқуқи билан алоқадор ва ушбу ҳуқуқманбаи ҳисобланиши мумкин бўлган қонунлар қаторига «Аҳолини иш билантаъминлаш»,«Касабауюшмалари,уларнингҳуқуқларивафаолиятинингкафолатлари», «Меҳнат муҳофазаси»,«Тадбиркорлик фаолияти эркинлигинингкафолатларитўғрисида»гиҚонунларвабошқалар киритилишимумкин.
ЎзбекистонРеспубликасиПрезидентинингФармонларивақарорларимеҳнатҳуқуқинингманбалариданҳисобланиб,меҳнатмуносабатларинингэнг
муҳимларианашуҳужжатларбилантартибгасолинадиваҳуқуқийҳужжатларнингушбушаклиюзберганжиддийўзгаришларниифодалайди.
Бошқаидоравийҳужжатларҳаммеҳнатҳуқуқинингманбаисаналади.БуларорасидаЎзбекистонРеспубликасиМеҳнатвааҳолиниижтимоиймуҳофазақилишвазирлиги, Молия вазирлиги, Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва бошқа бошқарувташкилотлари чиқарадиган меъѐрий ҳужжатларнинг салмоғи катта. Масалан,ЎзбекистонРеспубликасиМеҳнатвааҳолиниижтимоиймуҳофазақилишвазирлигитомонидантасдиқланганичкимеҳнаттартибинингНамунавийқоидалари, «Хотин-қизлар меҳнати қўлланилиши таъқиқлаган меҳнат шароитиноқулай бўлган ишлар рўйхати», «Меҳнат дафтарчаларини юритиш тартибитўғрисидагиЙўриқнома»вабошқаларшуларжумласидандир.
ЎзбекистонРеспубликасинингМаҳаллийҳокимияторганларитўғрисидагиқонунигамувофиқтуман,шаҳар,вилоят(Тошкентшаҳар)ҳокимликлари томонидан ўз ваколатлари доирасида қабул қилинган қарорларушбуҳудудлардагибарчашахсларучунмажбурийкучгаэгавамазкурмаҳаллийҳокимият органлари меҳнатни ташкил этиш, муайян шароитлар белгилаш вабошқамасалаларгаоидмеҳнатҳуқуқинингманбаисаналувчимеъѐрийҳужжатларчиқаришларимумкин(масалан,корхоналаришрежиминибелгилашваҳ.к.).
Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексининг 10-моддасига кўра, «АгарЎзбекистонРеспубликасинингхалқарошартномасидаѐкиХалқароМеҳнатТашкилотининг Ўзбекистон томонидан ратификация қилинган конвенциясидаходимларучунмеҳнаттўғрисидагиқонунларѐкибошқанормативҳужжатларганисбатанимтиѐзлироққоидаларбелгиланганбўлса,халқарошартномаѐкиконвенциянингқоидалариқўлланилади».ЯъниЎзбекистоништирок этган икки томонлама халқаро шартномалар ҳам меҳнат ҳуқуқинингмустақилманбаларидансаналади.
Меҳнат муносабатлари қонунлар ѐки бошқа қонун кучига эга ҳужжатларбилантартибгасолинмаганҳоллардаодатдагимуомалатамойиллари,урфбўлганқоидаларасосидамасалаларҳалэтилишигаҳамйўлқўйилади.Аммобу
урф-одат тамойиллари қонунчиликка зид бўлмаслиги, камситиш, ҳуқуқларничеклашгаолибкелмаслиги шарт.
ЕвропаваАмерикақитъасидагиайримдавлатларданфарқлиўлароқ,мамлакатимизда суд амалиѐти (суд прецеденти) меҳнат ҳуқуқининг манбаиҳисобланмайди.АммоЎзбекистонРеспубликасиОлийсудипленуминингқарорлариқонунларнитўғритушуниш,амалгатўғриқўллаш,судхатоликларининголдиниолиш,қонунчиликнимустаҳкамлашдажудакаттааҳамиятгаэгабўлади.Масалан,ЎзбекистонРеспубликасиОлийсудипленумининг1998йил17апрелдаги12-сонли«Судлартомониданмеҳнатшартномасинибекорқилишгаоидқонунларниқўлланилишамалиѐтитўғрисида»гиқароришуларжумласидансаналади.