Меҳнат элементлари ва меҳнат жараёни режа: кириш

Меҳнат элементлари ва меҳнат жараёни

РЕЖА:
КИРИШ

1. 
   Бозормуносабатлариқарортопишишароитидамеҳнатгаоидижтимоиймуносабатларнитартибга солишнингзарурийлиги
   

2. Меҳнатҳуқуқинингпредмети

3. 
   Меҳнатмуносабатларинитартибгасолишдашартномавий,тавсиявийваимперативусулларнингқўшиболибборилиши
   

ХУЛОСА
АДАБИЁТЛАР

КИРИШ

Меҳнат-ҳуқуқиймуносабатиштирокчиларнингжавобгарлигишахсюридик статусини белгилашда катта аҳамиятга эга. Меҳнат-ҳуқуқий муомалалаѐқатимазмунинингмуҳимэлементи–жавобгарликбўлиб,муомалагалаѐқатсиз шахсга жавобгарлик юклаш мумкин эмас. Меҳнат ҳуқуқий статуссубъектлармеҳнатҳуқуқий-муомалалаѐқатиҳажми,мазмунитурлисубъектларда турлича эканлиги билан ажралиб туради. Бундан шундай хулосачиқиши мумкинки, субъектлар гуруҳининг ҳар бирида айрим гуруҳлар ўзигахосстатусга эгабўлиши мумкин.

Масалан, меҳнат ҳуқуқи субъекти сифатида фуқаролар тадбиркорлар (ишберувчифуқаролар)ваѐлланибишловчифуқароларга,ѐлланибишловчиларэса ўз навбатида ишчилар, инженер-техник ходимлар, раҳбарлар, ѐш болалиаѐлларкабиўзҳуқуқийстатусигакўраалоҳидамавқеигаэгабўлгантоифаларгабўлинишимумкин.Меҳнатжамоалариҳаммеҳнатгаоидмуносабат субъекти сифатида корхона меҳнат жамоаси, цех, бўлим, филиалмеҳнатжамоаси каби ҳуқуқийстатусиҳар хилбўлгантурларгабўлинади.
Меҳнат ҳуқуқий статус умумий ва махсус турларга бўлинади. Ҳар биртоифагамансубсубъектларстатусимахсусстатусниташкилқилади.

1. Бозор муносабатлари қарор топиши шароитида меҳнатга оидижтимоиймуносабатларнитартибгасолишнингзарурийлиги

Давлатимизўзмиллиймустақиллигинингиккинчиўнйиллигинисарҳисоб қилиш арафасида турибди. Ўтган йиллар давомида тўплаган амалийтажриба ва қўлга киритган ютуқларимиз юз йилларга арзигулик эканиҳечкимда шубҳа туғдирмайди. Статистик ва иқтисодий таҳлиллар ижтимоий ваиқтисодийҳаѐтимизнингбарчажабхаларидасалмоқлиолғасилжишсодирбўлганини,мамалакатимиздабозортамойилларичуқурилдизотганиникўрсатади. Президент Ислом Каримов ўзининг 2009 йил 13 февралдаги 2008йилдамамлакатимизниижтимоий-иқтисодийривожлантиришякунларива2009йилгамўлжалланганиқтисодийдастурнингэнгмуҳимустуворйўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги маърузасидакўрсатиб ўтганидек: 2008 йилда ялпи ички маҳсулотнинг ўсиш сурьатлари 9фоизни,саноатда12,7фоизни,жумладан,истеъмолтоварлариишлабчиқаришда 17,7фоизни ташкил этди, хизмат кўрсатишҳажми 21,3фоизгаўсди.

Иқтисодиѐтнинг бошқа муҳим тармоқлари ҳам барқарор суръатлар биланривожланди: қурилиш – 8,3 фоиз, транспортда юк ва йўловчи ташиш ҳажми –10,2фоиз,савдосоҳаси–7,2фоизгаўсди.Қишлоқхўжалигида4,5фоизўсишга эришилиб, 3 миллион 410 минг тонна пахта хомашѐси тайѐрланди, 6миллион330мингтоннағалла,шужумладан,6миллион145мингтоннабуғдойетиштирилди.
Давлатбюджетиортиғибиланбажарилди,кўздатутилгандефицитўрнигаялпиичкимаҳсулотганисбатан1,5фоизмиқдоридапрофицитгаэришилди. Пухта ўйланган қатьий пул-кредит сиѐсатини изчил олиб бориштуфайли инфляцияни кўзда тутилган прогноз кўрсаткичлари чегарасида, яьнийиллик7,8фоиздаражасида сақлаб қолишгаэришилди.
2008 йилда ўртача иш ҳақи бюджет ташкилотларида 1,5 баробардан зиѐд,бутун иқтисодиѐт бўйича эса 1,4 баробар ошди. Натижада ўтган йили ўртачаишҳақимиқдори300АҚШдоллариданортиқбўлди.Аҳолинингреалдаромадлариэса йилдавомида жонбошига23фоизкўпайди¹.
Жорий 2009 йилни оладиган бўлсак, ўртача иш ҳақи миқдорини бюджетсоҳасида – ва шунга мос равишда хўжалик юритувчи субъектларда ҳам – 1,4баробар ошириш кўзда тутилмоқда. Инфляциянинг ўсиш кўрсаткичини 7-9фоиздаражасида сақлабтуриш мўлжалланмоқда.
Ташқибозордаконьюнктуранингѐмонлашувигақарамасдан,2008йилдаташқисавдоайланмаси21,4фоизгаошди,айнивақтдатоварларвахизматларэкспорти28,7фоизгаортди.Натижадаташқисавдобалансидаижобийсалдоҳажми сезиларли даражада ўсди. Бу эса ишончли тўлов баланси ваиқтисодиѐтимиз барқарорлигининг муҳим кўрсаткичи бўлиб хизмат қилмоқда.Ташқи савдо таркибида чуқур ижобий ўзгаришлар рўй бермоқда. Кейингийиллар мобайнида экспорт таркибида рақобатдош тайѐр маҳсулотсалмоғининг барқарор ўсиш тенденсияси ва хомашѐ етказиб берувчитармоқлар маҳсулотлари улушининг камайиб бораѐтгани яққол кўзгаташланмоқда. 2008 йилда умумий экспортҳажмидахомашѐбўлмагантоварларнинг улуши 71 фоиздан зиѐдни ташкил этди. Айни вақтда Ўзбекистонучунаньанавийэкспортхомашѐсибўлганпахтатоласинингбуборадаги
улуши2003йилдаги20фоиздан2008йилда12фоизгатушди.
Моддийвамаънавийбойликларяратишжараѐнидагиижтимоиймуносабатларобъективхусусиятгаэгабўлиб,барчашаклдамеҳнатфаолиятигатааллуқлидир.Бундабиргаликдагимеҳнатфаолиятиижтимоийишлабчиқариш жараѐнидаги кишилар томонидан ишлаб чиқариш қуроллари ва воситаларигатаъсирэтишгаоидалоқаларсифатидабаҳоланмоғилозим.Бундайалоқаларҳардоимташкилийтусгаэга,жамоабўлибишлашнингмуайянқоидалариниўзичигаолади.
Биргаликдаги меҳнат иштирокчиларининг мавқеига кўра, биргаликдагимеҳнатмустақилмеҳнат(мулкдорнингмеҳнати)ваѐлланмамеҳнат(мулкэгасибўлмаганлармеҳнати)кабитурларгабўлинади.Меҳнатбозоринингмавжуд бўлиши, ѐлланма меҳнатдан фойдаланиш меҳнатнинг иккинчи турибиланбоғлиқбўлади.
Кенг миқѐсли хусусийлаштириш ва давлат тасарруфидан чиқариш, хусусиймулкчиликнинг ривожланиши, тадбиркорликка кенг йўл очилиши Ўзбекистондамеҳнатни ташкил этишда бозор муносабатларига хос шакллар ҳамда усулларниқарор топиши ва ривожланишига имкон яратди, меҳнатни ташкил этиш вақўллашгаоидижтимоиймуносабатларгаянгичаѐндашувни талабэтди.
Республикамиз Президенти И. А. Каримов Вазирлар Маҳ-камасида сўзлаганнутқида таъкидлаганидек: “Биз янги асрга, янги минг йилликка қадам қўйдик.Янги юз йилликни биз учун қандай бўлиши 2001 йилда олдимизда турганвазифаларнинечоғликадоэтишимизгабоғлиқ.Бизжамиятниянгилаш,ислоҳотларни изчил амалга ошириш бўйича аниқ-равшан ва ҳар томонламапухтаўйланган дастурга эгамиз”.

2.