Мелиорация и орошаемое земледелие

Ерлар деградациясининг яна бир сабаби – бу мунтазам равишда кенгайиб бораётган шаҳарлардир. Уларнинг ривожланиб кенгайиши жуда катта ҳудудларни “еб қўяди”. Қурилиш, ахлат ташлаш, йўллар ва қувурларни ўтказиш учун катта майдонлар керак бўлади. Шаҳар саноати ҳавога турли моддаларни чиқаради, улар тупроқда тўпланиб, уни заҳарлайди.
Тоғ-кон саноати ҳам ерлар деградацияси жараёнларига сезиларли ҳисса қўшади. Катта ҳудудларни эгалловчи карьерлар ва ағдарилган тупроқ қатламлари ўз чиқиндилари билан тупроқни ифлослантиради.
Аксарият коллекторларнинг кўндаланг кесим шакли, уларни қуриш ва улардан фойдаланишда қулайлик нуқтаи назаридан трапеция шаклида қабул қилинади. Коллектор ёндеворларининг барқарорлигини таъминлаш мақсадида, уларнинг ётиқлиги ўзан грунтининг сувга тўйинган ҳолатидаги ётиқлик қийматига мос ҳолда қабул қилинади. Агар бу қиймат тикроқ бўлса, коллектор ён деворининг коллектор тубига қараб силжишига олиб келади. Коллекторлар ён деворларининг ётиқлик қиймати 2-2,5 орасида қабул қилинади.

ЕРЛАР ДЕГРАДАЦИЯСИ ВА УНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИ


Нотўғри ирригация. Минтақадаги тез кўпаяётган аҳолини озиқ-овқат билан таъминлаш ҳамда бир пайтлар улкан бўлган мамлакат саноати учун хомашё етказиб бериш зарурати туфайли мавжуд суғориладиган ерлар кам бўлган, шу боис олдинлари қўл урилмаган катта ер майдонлари ҳайдалиб, қишлоқ хўжалиги муомаласига киритилган. Янги ерларнинг бу тарзда ўзлаштирилиши ўтган асрнинг 80-йилларигача фаол равишда давом этди. Ушбу ерларни суғориш учун Амударё, Сирдарё, Зарафшон ва бошқа дарёлардан мислсиз равишда сувнинг кўп олиниши Орол денгизи инқирозининг бевосита сабабчиси бўлди.
Яна бир салбий жиҳат шундаки, сув деярли ҳамма ерда фермерлар томонидан нооқилона фойдаланилади. Дарёдан далагача катта миқдордаги сув ҳеч қандай фойда келтирмасдан йўқолиб кетади. Кўп ҳолларда аксарият далалар жуда қиммат бўлгани боис зарур дренаж тизимига эга эмас. Дренажи бор далаларда ҳам ушбу тармоқ ёмон сақланиши ва фойдаланилиши туфайли сувда минераллар миқдорининг юқори даражаси ва тупроқнинг ҳаддан ташқари шўрлаб кетиши кузатилади. Суғориладиган ерлардаги деҳқончиликда экинларга сувни каналлар тармоғи етказади. Бироқ суғориш учун ишлатиладиган сувдан ҳаддан ташқари кўп фойдаланиш ҳамда гидромелиорация ва гидротехника тадбирларининг мукаммал эмаслиги туфайли ботқоқланиш, ирригацион эрозия ва бошқа ҳодисалар юз беради. Суғориш пайтида сувдан кўп миқдорда фойдаланиш ва бизнинг иқлим шароитимиз туфайли тупроқ юзасидан кўп миқдорда намликнинг буғланиб кетиши эриган тузларга эга ер ости сувларининг кўтарилишига олиб келади. Бунинг натижасида суғориладиган ерларнинг ҳосилдорлиги камаяди, уларнинг деградацияси юз беради ва кейинчалик улардан фойдаланишнинг иложи бўлмайди.