Мелиорация и орошаемое земледелие

ЕРЛАР ДЕГРАДАЦИЯСИ ВА УНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИ


Ер учун ҳалокатли бўлган инсон фаолиятининг яна бир тури – бу коммуникациялар (йўллар ва б.) қурилишидир. Бунда, қумни ушлаб турувчи ер ости илдиз тўрларини йўқ қилинади, шамол эсиши натижасида оз-оздан ҳаракатланувчи барханлар пайдо бўлади. Атрофда бу барханни ҳали кичкиналигида тўхтатиб турадиган ўсимликлар кўп бўлгани яхши. Саҳрода йўллар, қувурлар, электр линияларини ўтказишда оддий эҳтиёткорлик чораларига амал қилмаслик ҳаракатланувчи қумлар ўчоғининг пайдо бўлишига олиб келади ва уларни кейин тўхтатиш қийин бўлади.
Чорвани ҳаддан ташқари кўп ўтлатишнинг оқибати, яъни ер деградациясининг яна бир сабабидир. Олдинлари чорвани ўтлатиш, уни бошқа жойга ҳайдаб ўтган ҳолда, кўчиб юриш ёки ярим кўчиб юриш усули билан амалга ошириларди. Бу яйловларнинг тикланиши учун вақт ва имконият берарди. Кўчманчилар яйловлар қашшоқлашишининг олдини олиш учун турли усуллардан фойдаланишган. Масалан, кўчиш йўналишларини тақсимлаш, ўт-ўланларни экиш, сувлоқларни муҳофаза қилиш ва улардан махсус қоидаларга амал қилган ҳолда фойдаланиш. ХХ асрнинг 50-йилларида чорвачиларнинг кўчманчи ҳаёт тарзига эскилик сарқити сифатида қаралди. Чўпонлар учун обод посёлкаларни барпо этиш, қудуқлар қазиш, йўллар қуриш, оилалар орасида яйлов участкаларини чегаралаш учун улкан маблағ сарфланди. Ҳаёт учун шароитлар яратилди, аммо собиқ чўпонларга ўтроқ чорвачиликни қандай олиб бориш кераклиги тушунтириб берилмади. Ўзбекистонда қабул қилинган меъёрларга мувофиқ битта қўйга олти гектарга яқин чўл яйлови тўғри келиши керак.
ТУПРОҚ ЭРОЗИЯСИ

ЕРЛАР ДЕГРАДАЦИЯСИ ВА УНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШИ


Ўсимлик қопламига хавф солаётган яна бир нарса, хусусан ерлар деградациясининг сабаби – бу қурилиш материаллари ва ўтин учун дарахтларни кесишдир. Дарахтлар шамолни ўтказмайди, унинг тезлигини бир неча бараварга камайтиради ва бу билан шамол тупроқни учириб кетишига йўл қўймайди. Шунингдек дарахтлар ўзларининг илдизлари билан ерни ушлаб туради ва уни сув ювиб кетишига тўсқинлик қилади. Ерлар деградациясининг яна бир сабаби нотўғри деҳқончиликдир. Бунга тупроққа ёмон ишлов бериш ҳамда суғориш, ўғитлаш, зараркунандаларга қарши курашиш каби зарур тадбирларни ўтказиш муддатларига амал қилмаслик ва ҳоказолар киради.
Деҳқончилигимизнинг энг катта муаммоси бу ерга бир хил экин, яъни пахта экишнинг кенг тарқалганлигидир. Бутун дала ҳар йили бир турдаги экин билан экилганида тупроқ қашшоқлашади ва унга ўғит солиш зарур бўлиб боради. Минерал ўғитлардан нотўғри фойдаланиш ўз навбатида ердаги табиий чириндилар миқдорини камайтиради, тупроқ ҳосилдорлиги ҳам пасаяди. Табиий чириндини микроорганизмлар – турли микроблар, бактериялар, чувалчанглар ва бошқалар ҳосил қилади. Микроорганизмлар бажарадиган ишни инсон, бир хил экинни экиб, микроорганизмларни йўқ қилган ҳолда, минерал ўғитлар билан алмаштиришга ҳаракат қилади. Микроорганизмлар ва уларнинг тупроқдаги ҳаётини турли усуллар ёрдамида ушлаб туриш мумкин. Барча жойда қабул қилинган битта асосий усул мавжуд – тупроқни бойитувчи (беда, дуккаклилар ва ҳ.к.) ўсимликларни эккан ҳолда алмашлаб экиш усулини қўллашдир.