Международный научно-образовательный

ФИО авторов: A’zamjonova Mohidil baxtiyor qizi Xolmatova Iroda Nurmuhammad qizi
Andijon Davlat Universiteti Pedagogika Instituti
Название публикации: «O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QIZIL KITOBIGA KIRITILGAN KARAMDOSHLAR OILASINING (BRASSICACEAE) SOLISHTIRMA TAHLILI»


Annotatsiya: Bu tezisda O’zbekiston Respublikasi hududida tarqalgan Karamdoshlar oilasining 2009-yilgi va 2019-yilgi Qizil Kitobga kiritilgan turlari haqida solishtirma ma’lumot berilgan .
Kalit so’zlar: qizil kitob , karamdoshlar oilasi , genofond , endemik , muhofaza , maqomi , tarqalishi.
Keywords: red book, cabbage family, gene pool, endemic, protection, status, spread.


Kirish: Atrof muhitni , o’simliklar va hayvonot dunyosini muhofaza qilish insoniyat uchun juda katta ahmiyatga ega. Odamzod necha asrlardan beri tabiatdan o’z maqsadlari yo’lida turli usullardan foydalanib uning tabiiy ko’rinishini o’zgartirmoqda. Sanoat korxonalari, qishloq xo’jaligining rivojlanishi tabiiy maydonlar, hududlarning o’zlashtirilishi ekologik muvozanatni izdan chiqishiga sabab bo’lmoqda. Natijada o’simlikalar va hayvonot olami qashshoqlashib bormoqda. Aksariyat hollarda bunday rivojlanish ayrim turlarning yer yuzidan butunlay yo’q bo’lib ketishiga sabab bo’lmoqda. Bu esa o’simliklar dunyosining genofondini kamayishiga olib kelmoqda. Har qanday turning yo’q bo’lib ketishi uni qayta tiklab bo’lmaydigan oqibatlarga olib keladi. Binobarin yovvoyi o’simliklar madaniy o’simliklarning yangi navlarini yaratishda manba sifatida katta ro’l o’ynaydi.
Hozirgi kunda O’zbekiston hududida 4400 turga yaqin yovvoyi va madaniy turlar tarqalgan. Ular orasida jiddiy muhofazaga muhtoj , ko’pgina kamyob, endemik yoki kosmopalit turlar ham mavjud. Bunday turlarning soni 400 tur atrofida bo’lib ular O’zbekiston hududidagi o’simliklarning 10-12 foizini tashkil etadi.
Respublikamiz mustaqillikka erishgach atrof-muhitni , o’smliklar va hayvonot olamini muhofaza qilishga katta e’tibor berildi. 1992 yil “ Tabiatni muhofaza qilish to’g’risida” gi, 2004 yil “Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to’g’risida” gi qonunlar
, 2016 yil 21 sentabrda “O’simlik dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish
to’g’risida” , 2018 yil 16 aprelda esa “ O’rmon haqida” gi qonun va qarorlar yangi tahlilda qabul qilindi. Bu qonunlarning barchasi o’simliklar olamining yo’qolish arafasida turgan muhofazaga molik turlarni asrab-avaylash va muhofaza qilish uchun muhim hujjat hisoblanadi.
O’zbekiston Respublikasi Qizil Kitobining birinchi kitobi 1979-yili nashrdan chiqqan.Bu kitobning 1984-yilgi nashriga 163 ta yo’qolib ketish havfi ostida turgan turlar kiritilgan. 1998-yilgi nashriga 301 tur o’simlik , hozirgi kunda esa 48 oilaga mansub 313 tur o’simlik kiritilgan.
Ushbu kitobga kiritilgan o’simlik turlariga Tabiatni muhofaza qilish xalqaro uyushmasi tomonidan ishlab chiqilgan tasnifga binoan kamyoblik darajasiga ko’ra 4 ta maqom (status) berilgan.

•