Международный научно-образовательный

References:

1. 
   Alexander, R. (2000). Culture and pedagogy: International comparisons in primary education. Oxford, UK: Blackwell.
   
2. 
   Brown, D. (2000). Principles of language learning and teaching. (4th ed.).White Plains, New York: Longman.
   
3. 
   Brown, D. (2001). Teaching by principles: An interactive approach to language pedagogy (2nd ed.). White Plains, New York: Longman.
   
4. 
   Hsieh, H-J. & Chang, S-J. (2002). Elementary school English teachers’ beliefs about EFL learning. Selected Papers from the Eleventh International
   

Symposium on English Teaching/ Fourth Pan-Asian Conference. Taipei, Taiwan.

5. 
   Field, J. «Skills and strategies: Towards a new methodology for listening». ELT Journal. Oxford: Oxford University Press. (1998).
   

Harmer Jeremy "The practice of English Language Teaching", London and New York. 1993.

6. 
   Shameem Nikhat and Makhan Tickoo “New ways in using communicative Games in Language Teaching", Illinois, U.S.A. 1997.
   
7. 
   Vale David with Anne Feunteun "Children English", Cambridge University. 1995.
   
8. 
   Doff Adrian "Teach English", Cambridge University, Presented by British council. 1988.
   
9. 
   Alexander, R. (2000). Culture and pedagogy: International comparisons in primary education. Oxford, UK: Blackwell.
   

ФИО автора: Karomatov Akbar Abramat oʻgʻli
CHDPI Ijtimoiy-gumanitar fanlar fakulteti, 2-kurs
ФИО научного руководителя: f.f.n,dotsent T.Sabitova
Название публикации: «BAHODIR KARIM, SHERBEK BOBONUR “QO’RQMA” ASARI HAQIDA»

ANOTATSIYA: XXI asr o’zbek romanchiligining namunasi sifatida keng mutolaa qilinyotgan Javlon Jovliyevning “Qo’rqma” romaniga bildirilgan va bildirilayotgan fikrlar. Bahodir Karim va Sherbek Bobonurning “Qo’rqma” asari haqidagi fikrlari. Ularning fikrlaridagi qarama-qarshiliklar haqida.

TAYANCH SO’ZLAR: Olmoniya, tarixiy-badiy, sarkazm, kinoya, yumar, satira, kontrast.
XXI asr o’zbek romanchiligining namunasi sifatida hozirgi kunda adabiyotshunoslar tomonidan bildirilayotgan ko’plab ijobiy va tanqidiy ruhdagi fikrlarga sazovor bo’layotgan asar “Qo’rqma” romanidir. Asarda o’tgan XX asr boshidagi Turkiston hududida vujudga kelgan ijtimoiy-siyosiy ruhdagi jadidlar harakati qalamga olinadi. Jadidlar harakatining bir na’munasi sifatida va asarning asosiy mavzusi qilib Germaniya(Olmoniya)ga yuborilgan 70 nafar talabalar qalamga olinadi. “Qo’rqma” asarida Germaniya(Olmoniya)ga yuborilgan talabalarning o’y-kechinmalari, davr nuqtai nazaridan qarashlari, ijtimoiy va shaxsiy hayoti tarixy-badiy qalamga olinadi. Asarning bu jihati esa bugungi zamonga va bugugi zamon muammolariga sarkazmlar yordamida bog’lanadi. Bu o’tkir kinoya, yumar, satira kabi xususiyatlar bilan namoyon bo’ladi. Asarning syujetidagi voqealarga asar qahramoni bildirgan fikrlar g’ayritabiy va fikrini bayon qilish usliubi ham qahramonning tabiati kabi allanechuk, o’zgacha, ammo fikrlari teran. Shu boyisdan ham asar haqidagi bildirilgan fikrlar ijobiy va tanqidiy ruhdagi fikrlarni tashkil etadi. Ba’zi bildirilgan fikrlar Javlon Jovliyevning olib chiqgan mavzusining dolzarbligini takidlab asar mavzularini va mafkurasini yoqlasa, ba’zi fikrlar bundan mutlaqo aks ta’sirni o’zida jamlaydi. Asarning tahlil
jarayoni yuzasida hozirgi kunga qadar filologiya fanlari doktori, professor, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan yoshlar murabbiyi Bahodir Karim va Sherbek Bobonur o’g’lining fikrlari kitobning adabiy davra ahlidan olgan firlari bo’lib turibdi. Ammo shunday bo’lsada shu ikki qarashning o’zi bir-biriga qisman bo’lsada yaqin va mutanosib emas. Filologiya fanlari doktori, professor Bahodir Karim asarni o’zining tahlil jarayonida bir necha o’rinlarda yangicha uslub va topildiqlar bilan yozilganini( shunday -- “ “Qo‘rqma” yangi davrning yangi va dardchil, yangicha uslubda va o‘ziga xos yangi ohang bilan yozilgan yangi romanidir. Muallif o‘z fikri, niyati ifodasi uchun shunday — hech kimda o‘ylamagan bir badiiy usul-yo‘lni topibdi. Yangilik topildiqlar bilan go‘zal va adabiyotdagi orginallik taqliddan qutilish bilan, yangicha rang bilan betakror bo‘ladi”, deya)(1,Foydalanilgan adabiyotlarga qaralsin) takidlasa, Sherbek Bobonur o’g’li esa o’zining "Yoshlar ovozi”da ““ Hojatxona” haqidagi roman! (Yoki Javlon Jovliyevning “Qo’rqma” asari haqida” ” sarlavhasi bilan bosilgan maqolada asar haqidagi fikrini “to’la” bayon qildi. Unda asarning uslubi haqida quyidagicha fikrlar keltirib o’tadi: “Yo‘q, muallifning muddaosini, nima demoqchiligini, og‘riqlarini his qildim. Lekin og‘iz ko‘pirtirishganidek, butunlay yangicha uslubni, kitob annotatsiyasida ta’kidlangan “…hech kimnikiga o‘xshamagan lirizmni…” his qilmadim. To‘g‘ri, asar tilida bir nechta yozuvchini – jumlalarning she’riy ohangdorligida Ibrohim G‘afurov mansuralarini, fe’l-kesimlarning takroriyligida Tog‘ay Murodni, uzluksiz kinoyabozlikda Erkin A’zamni, keskinlikda Murod Muhammad Do‘stni… – ko‘rdim. Biroq Javlonning o‘zini ko‘rmadim hisob! Dard – Javlonniki, mavzu – Javlonniki, arxiv ustida ishlash – Javlonniki, qishloq koloriti – Javlonniki, shahar muhitini tasvirlash – Javlonniki… Faqat bu “quroq” yozish uslubi, haqqirostki, hech kimnikiga o‘xshamagandi? Hatto, Javlonning o‘zinikiga ham?..” (2). Bahodir Karim asarning tahlilida quyidagi jihatlariga katta e’tibor beradi:

• 
  Asar mavzusining zamonaviy adabiyotdagi ahamiyati,
  

• 
  Asarning xalqimiz tarixini yoritishi,
  
• 
  Asarning tarixy-tarbiyaviy jihatlari,
  
• 
  Syujet, hislar, kechinmalarda kontrastlarni ta’sirli yaratgani,
  

Asarning ma’naviy darajasini aniqlashlarni asosiy adabiy tahlil nuqtalari sifatida yoritganligini o’z fikrlari orqali ham bilishimiz mumkun. Bahodir Karim shu bilan birga asar ma’naviy kuchini his qilganini yashirib o’tirmaydi: “… shiddat bilan juda qisqa muddat – uch-toʼrt kun ichida oʼqidim, deb oʼyladim. Boshqalarga taassurotlar aytsam, Javlon Jovlievning romanini boshqalarda ham deyarlik xuddi shunday kayfiyatda, tez va qiziqish bilan oʼqishibdi. Shiddat bilan, ilhom bilan yozilgan, dardi ulkan asarlar shunday oʼqiladi, degan xayolga bordim. Demak, bunda bir hikmat bor, bunda bir ibrat va saboq bor. Romanning oʼquvchini oʼz oʼpqoniga, uyirim-girdobiga tortib ketishi yaxshilikdan, badiiyatdan, toza va choʼng niyat ijrosidan darak beradi”(3). Sherbek Bobonur o’g’li esa o’z tahlil jarayonida esa quyidagi mavzularga asosiy e’tibor qaratadi:

• 
  Asarning tili,
  

• 
  Asar syujetidagi nomutanosibliklar,
  
• 
  Asarning bayon uslubi,
  
• 
  Asar bayon uslubida qo’llanilgan so’zlarning funksional bo’yoqdorlik me’yori
  
• 
  Qahramonlar ruhiyati va qarashlari bo’yisha harakter analezlari,
  

Syujet mavzusida borayotgan muloqotning mavzuviyligi, kabi nuqtalarni ko’rish mumkin. Sherbek Bobonurning tahlil jarayoni ko’rinib turganidek asar tizimi va texnikasi haqidadir. Sherbek Bobonur o’z tahli jarayonida quyidagi fikrlari bilan “Qo’rqma” asari muallifiga murojat qilib o’tadi. “Demakki, qachondir, bu kitobingizni… xalojoyda ko‘rib qolsangiz, ko‘p ham og‘rinmang. Balki, bundan quvonishimiz kerakdir, yozganlarimiz, hech bo‘lmasa, shunisi bilan Ularga asqatyapti ekan, deb. Dostoyevskiyning “Xo‘rlanganlar va haqoratlanganlar” asaridagi yozuvchining o‘zi kabi ojizgina orzusini eslang: mayli, odamlar kitoblarimni o‘qimasa ham yozaveray-chi, hech bo‘lmasa, uylarining singan derazalariga “yamoq” qilishar, deydi bechora”(4). Asar tahlli nuqtalariga e’tibor beradigan bo’lsak ikki tahlil ham yuqori darajadagi sinlashlar bilan qog’ozga tushirilgan. Ammo, Sherbek Bobonur asarning syujeti, tizimi va bayon texnikasi haqida o’tkir qarashlar bilan fikr bildirar ekan, so’zlarning qo’llanishiga ham e’tibor be’rib o’tadi. Ammo, qiziqarli jihati asar

voqealariga mantiqiy yondashuvlar bilan ham bildirilgan fikrlar orasida asar qahramoni o’z kechmishlarini 6 oylik vaqtidan boshlab bayon qilishiga to’xtalib o’tmaydi. Bahodir Karim esa asarning bu jihatini yozuvchi qalamining ishontirish kuchi deya aytib o’tadi. Yuqoridagi fikrlarga to’xtalib esa Javlon Jovliyevning ijodi hozirgi kun kitobxonlarini o’ziga tortganligi bilan birga mavzusi ham albatta, zamonaviy o’zbek adabiyotidagi yangilik deyish mumkin. Asarning ba’zi nuqtalaridagi yutuq va kamchiliklari esa asarning olib chiqgan mavzu doirasiga va aytar so’ziga ko’p ham ta’sir ko’rsatmayapdi deyish mumkin. Faqatgina, Sherbek Bobonur tahlilida tilga olingan hindistonlik sayyoh va asar qahramoni o’rtasidagi syujet bilan Qiztaka obraziga bo’lgan munosabatni hisobga olmaganda.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   kh-davron.uz internet saytidan olindi.
   
2. 
   “Yoshlar ovozi” gazetasi 2021-yil, 1-aprel soni.
   
3. 
   kh-davron.uz. Bahodir Karim.“Lirotragik roman – “Qo’rqma” asari haqida.
   
4. 
   yoshlarovozi.uz sayitidan.