|
Kalit so’zlar: texnologiya, dars, o'qituvchi, o'quvchi, texnik tafakkur, dizayn ijodkorlik, ma'naviy-ijodiy usullar.
O’quvchilarning texnik tafakkurini rivojlantirish va mehnatga ijodiy munosabatini shakllantirish, fan-texnika taraqqiyotini jahon talablari darajasiga ko'tarish, mahsulot sifatini tubdan yaxshilash, ishlab chiqarishning yuqori samaradorligini ta'minlay oladigan yosh avlodni tarbiyalash eng muhim vazifalardan biri hisoblanadi. Bo'lajak mutaxassislarda ijodiy faoliyat asoslariga oid bilim, ko'nikmalarni shakllantirish orqali zamonaviy ishlab chiqarishiga xos texnik, texnologik-konstruktorlik fazilatlarini shakllantirish va ishlab chiqarish faoliyati asoslarining puxta egallanishiga erishiladi.
O'quvchining dizayn ijodkorligi, avvalo, uning har qanday ta’limiy faoliyat jarayonidagi: o'ziga xos usullar bilan masala yechish, mashq bajarish, insho yozish, tajriba ishlarini amalga oshirishi jarayonida mustaqil fikrlashida namoyon bo’lishi lozim. O’quvchining ijodi uning olgan bilimini hayotda ko'rgan dalil va hodisalarga bog'lay olishi, ularni to'g’ri baholab, dastlabki ma’lumotlarni tahlil va sintez qila bilishidir.
Shuni ham alohida ta’kidlash kerakki, ma'naviy-ijodiy usullar texnologiya darslarida o’quvchilarning dizayn ijodkorligini shakillantirishda va ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishda eng asosiy rol o'ynaydi hamda ushbu usul 3 bosqichda amalga oshiriladi:
o’quvchilarda bilishga qiziqishni uyg’ota bilish;
o’quvchilarning egallagan bilim va tajribasiga asoslangan holda masala qo’yish hamda ularga tayanib, masalalarni tahlil qilish;
v) o'rganish kerak bo’lgan muammo ustida mustaqil fikr yuritib, xulosa chiqarishga erishish.
O’quvchilarning texnik ijodkorligi yangi yechimlarni ishlab chiqishdan, to rasmiylashtirishgacha bo'lgan davrni amalga oshirishda, undagi jarayonlarning muhimligi, murakkabligi va ahamiyatiga bog'liq holda fikrlash jarayoni turli davrlarda amalga oshadi. Bu o'rinda eng katta qiyinchiliklar aniq, haqiqatdan mavjud buyum va ko'rsatkichlardan abstrakt, yaratilajak mavhum modellarga o'tish va nazariy tajriba- sinov ishlarini bajarish bilan bog'liq bo'ladi.
Texnologiya darslarida o’quvchilarning dizayn ijodkorligini shakillantirishda o’qituvchi va o’quvchilar tomonidan quyidagi muhim vazifalarning hal etilishi ko'zda tutilgan:
o'quvchilarni barkamol shaxs sifatida shakllantirish jarayonida texnik ijodkorlik va dizayn asoslariga oid bilimlar tizimiga ega bo'lish;
texnik ijodkorlikning tashkiliy va iqtisodiy asoslari bilan tanishish;
kashfiyot, ixtirochilik, ratsionalizatorlik va patentlash asoslari bo’yicha tushunchalarga ega bo'lish;
texnik masalalarni yechishning samarali metod va usullaridan foydalanish ko'nikmalarini hosil qilish;
texnik ijodkorlik obyektlari uchun texnik hujjatlarni tuzish;
mustaqil ravishda texnik obyektlarni va ularning modellarini loyihalay olish;
texnik ijodkorlik bo'yicha sinf va sinfdan tashqari mashg'ulotlar uchun moslama, dastur va boshqa jihozlarni mustaqil loyihalay olish;
respublikada o'quvchilar texnik ijodkorligi faoliyati hozirgi holati va uni takomillashtirish istiqboli to'g’risida tushunchalarga ega bo'lish;
texnik ijodkorlik to'garaklari faoliyatining mazmuni, tashkiliy asoslari, texnik obyektlarni ilmiy asosda tanlay olish;
to’garaklarning o’quv moddiy-texnik bazasini tashkil qila olish;
sinfdan va maktabdan tashqari o'quv mashg’ulotlarida texnik ijodkorlikni shakllantirishning metodik asoslarini bilish;
ijodiy faoliyatga yo’naltirilgan tadbirlarni tashkil qilish va o'tkazishning ilmiy asoslarini bilish kerak.
Bundan tashqari, yuqorida ta’kidlaganimizdek, o’quvchilardagi umumpedagogik bilim va ko'nikmalarni reproduktiv, reproduktiv-ijodiy, ijodiy- reproduktiv va ijodiy darajalarga bo’lib ko’rsatiladi. Shu asosda texnik ijodkorligi g'oyalarini amalga oshirishning flkrlash faoliyati produktiv va reproduktiv xususiyatlari almashinuviga bog’liq bo'lgan 4 ta davrini ajratib olish mumkin.
Birinchi davrda flkrlash faoliyati produktiv xususiyatga ega bo'ladi, bunda mavjud muammoni anglash, idrok qilish, yechimini topishga ehtiyoj sezish jarayoni boradi. lzlanuvchining bilim va tajribasi qanchalik ko'p bo’lsa, bu jarayon shu qadar kam vaqt davom etib, reproduktiv xarakterga ega bo’lgan ikkinchi davr - muammo yechimini topishga o’tiladi.
Bu davrning davomiyligi ham izlanuvchi bazaviy bilimi, tajribasi, dunyoqarashi kengligi, qidirilayotgan yechimning izlanuvchi mutaxassisligiga bog’liq bo’lib, unda qaralayotgan muammoning yechimi bo’lib xizmat qila oladigan holatlar tahlil qilinadi. Uchinchi - produktiv davrda hal qilinishi lozim bo'lgan muammo va tanlangan yechim o'zaro bog’lanadi va texnik yechim kontseptsiyasi taklif qilinadi. U ixtironi amalga oshirishning eng mas’uliyatli davri bo’lib, uning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi taklif etilayotgan g’oyaning ijtimoiy bahosini shakllantirishga hal qiluvchi ta’sir ko'rsatadi. Ya’ni, yechim ijobiy natija bersa, uning amaliyotga tatbiq qilinishiga
asos yaratiladi yoki aksincha, yechim kutilgan natijani bermasa, u inkor qilinadi.
To’rtinchi, reproduktiv davrda taklif etilayotgan yechimni asoslash uchun hisoblash va tajriba-sinov ishlari bajarilib, texnik yechimni ishlab chiqishning uchinchi davrida amalga oshirilgan ishlarning natijasi nazariy va amaliy isbotlab beriladi.
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, har bir bosqichning natijaliligi o'quvchilarda texnik fikrlash, mehnat ko’nikma va malakalari rivojlanishi bilan uzviy bog'liq bo’ladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
Sharipov Shavkat Safarovich Muslimov Narzulla Alixanovich “Texnik ijodkorlik va dizayn” Toshkent-2011
Muslimov N.A., Qo’ysinov O.A. Kasb ta'limi o’qituvchilarini tayyorlashda mustaqil ta'limni tashkil etish. Metodik qo’llanma.-T.:TDPU, 2006. -
Александров Л.В., Карпова H.H. Методы инженерного творчества. Справочник. - М.:ВНИИПИ, 1993.
Muslimov N.A. Bo’lajak kasb ta'limi o’qituvchilarini kasbiy shakllantirish. Monografiya. - Toshkent: Fan, 2004
Nishonova S. Komil inson tarbiyasi. - Т. Istiqlol, 2003
http://library.samdu.uz/
Do'stlaringiz bilan baham: |
