Международный научно-образовательный электронный журнал

ФИО автора:
 Raxmonova Shaxnoza Qaxramonovna 
TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK UNIVERSITETI 
1 kurs magistranti

Название публикации:
«ABDURAHMON ASH – SHARQOVIYNING “ YER “ 
ROMANIDA TARJIMON MAXORATI QIYOSIY TILSHUNOSLIK, LINGVISTIK 
TARJIMASHUNOSLIK» 
Annotasiya: Tarjimon bo'lish ikki yoki undan ortiq tilni bilishdan ko'ra ko'proq narsani 
talab qiladi. Tarjimon, birinchi navbatda, o'z manba tilini ham, maqsad tilini ham 
yaxshi bilishi kerak, demak, uning ushbu tillarni bilishi namunali bo'lishi kerak. Biroq, 
yaxshi tarjimon bo'lishdan ko'ra ko'proq narsa bor. O‘rtacha tarjimonni soha 
yetakchilaridan ajratib turadigan ma’lum ko‘nikma va sifatlar mavjud va biz ulardan 
bir nechtasini quyida aytib o‘tdik... 
Kalit soʻzlar: badiy asar , tarjimon ,arab , o’zbek , tarjima , roman ,tarjimaning mohiyati 
, til
Biror narsani tushunmaguningizcha tarjima qila olmaysiz. Va agar siz matnni to’liq 
tushunmasangiz, uni noto’g’ri talqin qilish va to’liq aniq bo’lmagan tarjimani etkazish 
xavfi bor. Shunday qilib, yaxshi tarjimonlar barcha ma’nolarni, shu jumladan matnda 
nazarda tutilgan barcha nozik nuanslarni tushunishlari kerak. 
Tarjima sohasi taqdim etayotgan xizmatlar jihatidan juda xilma-xildir. Siz mashina 
tarjimasi, inson tarjimasi yoki ikkalasining aralashmasi bo’lgan gibrid tarjima 
xizmatlarini tanlashingiz mumkin. Tarjimaning mohiyati haqida gap ketganda, aniq, 
tezkor va sifatli xizmat ko’rsatish uchun malakali tarjimon kerak bo’ladi. Tarjima 
shunchaki matnni bir tildan boshqa tilga berish emas. Bu kontekstni, madaniy 
nuanslarni, sanoat lug’atini, loyihani amalga oshirish muddatlarini va boshqalarni 
hisobga olishni o’z ichiga oladi. Bu elementlarning barchasi bilan shug’ullanish uchun 
odamga ikki tilli yoki bir nechta chet tillarida gapirishdan ko’ra ko’proq narsa kerak. 
Malakali tarjimonlar nafaqat lingvistik sohada, balki boshqa soha va sohalarda ham 
tajriba va tajribaga ega odamlardir. Til birikmalariga va ish joyiga qarab, tarjimonlar 

---

751 
o’z vazifalarini bajarishlari uchun sertifikat yoki akkreditatsiyadan o’tishlari mumkin, 
ammo bu malakali tarjimonning zaruriy sharti emas. Albatta xar qayerda malakali 
insonning mehnati qadrli. Ayniqsa bugungi talimga alohida etibor qaratilgan jamiyatda 
yashar ekanmiz ularda ehtiyoj sezamiz chunki biz endilikda nafaqat oʻzbek balki 
boshqa davlatlarning ham siyosatini, talim sistemasini, tarihini va madaniyatini hattoki 
tilini oʻrganish uchun ularning qoʻli bilan yozilgan kitoblarni oʻqishimiz kerak ammo 
asarni yaroqli va sifatli tarjima qilish tarjimonning zimmasidagi masʼuliyatdir. 
Quyidagi asarlar aynan shunday mahoratli va masʼuliyatli tarjimonlar tomonidan 
Oʻzbek tiliga tarjima qilingan asarlaridir: “As-siyra an-nabaviyya” 1 va 2 kitoblar 
Abdulmalik ibn Hishom, Abdulhakim Olimov, Alimjon Ikromjoniv, Abdulhamid 
Zayriyev, Jahongir Nematov va Abdulvohid Abduhamidovlar tomonidan tarjima 
qilingan “Hidoya” 1- juz Burhoniddin Margʻinoniy hajmi 794 betlik ushbu asar 
Azamhon Qambarov, Akmaljon Ikromjoniv, Ilhomjon bekmirzayev tomonidan tarjima 
qilingan. “ Shamoilul Mustafo” Yaxba Mustafo Zuhayli Abdulaziz Momin tomonidan 
tarjima qilingan. “ Yengil amallar” Muhammad Taqiy Usmoniy Abdulatif Alloqov 
tarjimasi. “ Sof tabiat dini” Sayyid Mubashshir Shayx Muxammad Sodiq Muhammad 
Yusuf tarjimasi. 
“Yer” romanı arab xalqlariga tegishli boʻlib uning muallifi Abduraxmon ash-
Sharqoviy Birlashgan Arab respublikasi adabiyotining koʻzga koʻringan yozuvchisi. 
U “ Puch qalblar”, “Pastqam koʻchalar”, kabi qator ramanlarning muallifi “ yer” faqat 
Misrda emas, butun arab mamlakatlarida kambagʻal dehqonlar hayotini aks ettiruvchi 
birdan bir realistik asardir.
Asarni oʻqir ekanmiz ezilgan dexqonlarning ayanchli hayotim, bir parcha yer uchun, 
erk uchun, xaqiqat uchun kurashlari, sodda va xaqiqiy ishq- muxabbatlari beixtiyor 
qamrab oladi kishini. Uni oʻqiyotgan xar bir kishi oʻsha yerda ular bilan birga jafo 
chekayotganday boʻladi goʻyo. Shu kungacha oʻzbek tiliga koʻplab arab asarlari 
tarjima qilingan. 

---

752 
Yuqoridagi asarlar qatorida “Yer” romani ham maxoratli tarjimonlar tomonidan oʻzbek 
tiliga tarjima qilingan.
Koʻp asarlar boshqa tilga tarjima qilinganidan soʻng oʻz jilosi I yoʻqotadi chunki 
tarjimon uchun boshqa bir tildagi soʻzning tarjima qilinishi lozim boʻlgan tildagi aynan 
oʻrindoshini topishi bazan judda qiyin. Ayniqsa tarjimon besh soniya chalinsa bormi, 
butun asar maʼnosi oʻzgariahi, qimmatini yoʻqotgani mumkin. Shu sababli tarjimon 
doimo uygʻoq va hushyor boʻlishiga toʻgʻr keladi, chunki nafaqat oʻz vazifasi balki 
asar muallifining ham masʼuliyatini zimmasiga oladi. 
Oʻylaymanki “Yer” asarinning tarjimoni ham ana shunday masʼuliyatli tarjimonlar dan 
bu asarning boshlashidanoq koʻzga tashlanadi. Asar quyidagicha boshlanadi 
Bu sahifalarda uzun bir rivoyat hikoya qilib berish niyatida emasman. Birovning 
boshidan kechirganlarini, yohud oʻz hotiralarimni bayon qilish niyatim ham yoʻq. 
Lekin mazkur kitob boblarida joʻsh urub turgan lavhalarbi toʻqib chiqardim deya 
zakovatli oʻquvchini aldashni oʻzimga ep bilmayman. Men hikoya qilganim 
kishilarning hayoti bilan toʻla toʻkis tanish emasman. Chunki biz Misrliklar hali biron 
kishining mukammal hayotiy qissasini bilmaymiz. Oxirgi jumlaning oʻzidayoq yillar 
avval yashagan Misrliklarning qalb istiroblari, boshidan kechirgan qiyinchiliklar, bir 
burda non topish orqasidan chekkan zahmatlari oʻquvchining koʻz oʻngidan oʻtadi 
qalbida ularga achinish bilan birga hozirgi tinch zamonaga va osoyishta hayotiga 
nisbatan shukur qilish hissini uygʻotadi. Misrda hayotiy qissalar favqulodda yuz 
beradigan qoʻzgʻolonlar tufayli toʻsatdan paydo boʻladi va tezda eskirib qumga singib 
ketgan suv kabi yoʻq boʻlib ketadi. Yaxshi tarjimon bo’lish uchun siz o’z tilingizda 
nafaqat adekvat, balki juda yaxshi yozuvchi bo’lishingiz kerak. Sizda so’z bilan yo’l, 
jo’shqinlik bilan yozish qobiliyati bo’lishi kerak. Va siz buni turli xil matn uslublarida 
– reklama va marketing, rasmiy/huquqiy, tasodifiy, texnik va boshqalarda qilishingiz 
kerak bo’ladi. Qaysidir darajada sizda mukammal yozish qobiliyati va ifodasi bor yoki 
yo’q. Ammo bu tajriba va qo’llash orqali siz o’zlashtirishingiz va yaxshilashingiz 
mumkin bo’lgan mahoratdir.

---

753 
Ilg’or til bilimlarini qanday olish mumkin 
O’qish – o’z tilingizda daraja yoki boshqa kursni o’ting 
Keng o’qing. Manba tilidagi ommaviy axborot vositalarining ashaddiy iste’molchisi 
bo’ling Madaniyatga sho’ng’ing – agar siz boshqa joyda yashasangiz, manba tilli 
mamlakatlarga muntazam tashrif buyuring Shunday davom eting! Til doimiy ravishda 
o’zgarib turadi, shuning uchun bu davom etayotgan jarayon, erishish va dam olish 
uchun maqsad emas. Yaxshi tarjimonlar manba va maqsadli madaniyatlarni chuqur 
tushunadilar. Bu qadriyatlar tizimi va odamlarning dunyoga qarashlari kabi umumiy 
madaniy bilimlar. Va o’yin-kulgilar, urf-odatlar va boshqalar kabi madaniyatga xos 
jihatlar. Tarjima qilayotgan matnning ahamiyatini yoki mazmunini tushunish uchun 
sizga ko’pincha madaniy bilim kerak bo’ladi. Va manba va maqsadli til madaniyatlari 
o’rtasidagi farqlarni tushunish sizni yaxshi ishlamaydigan yoki tarjima qilinganda 
ta’sirini kamaytiradigan matn haqida ogohlantiradi. Madaniy bilimingizni qanday 
kengaytirish kerak 
Maqsadli va manba madaniyati mamlakatlarida vaqt o’tkazing 
Ikkala tilda ham ommaviy axborot vositalaridan foydalaning Madaniyat tadbirlarda 
qatnashing Siz shaxsan boshdan kechirmagan madaniyatning jihatlarini o’rganing. 
Ushbu “Yer” asarida turli gʻazal va sherlar ham uchraydi demak yaxshi tarjimon 
boʻlish uchun faqat chet tillarini bilish va yaxshi yozuvchi boʻlishning oʻzi kamlik 
qiladi. Demak ayrim paytlarda tarjimon shoirga ham aylanishiga turi kelar ekan.Ayrim 
tarjimonlar she’r yoki gʻazallarni tarjima qilish haqida quyidagilarni aytadi. 
Agar she’rda aniq, izchil qofiya bo‘lsa, men avvalo shunga e’tibor beraman. Ya’ni, 
tarjima qilingan variantda qofiyalanadigan so’zlarni topaman. Albatta, bu har doim 
ma’noda bir ko’z bilan sodir bo’ladi, bu mening eng kichik tashvishlarim bo’lishi 
mumkin (barcha adabiy tarjimalarda bo’lgani kabi, men 100% aniqlik bilan band 
emasman), lekin u hali ham shunday bo’lishi kerak: insonning iloji boricha asl nusxasi. 

---

754 
Mening keyingi tashvishim – she’rning metri. Bu juda qiyin bo’lishi mumkin, chunki 
tillarda amal qilish oson bo’lmagan noyob naqshlar bo’lishi mumkin. Umuman 
olganda, ingliz tili juda moslashuvchan. Shunga qaramay, hamma narsa muvozanat 
haqida ekanligini unutmang: mukammallikka intilish yaxshi, lekin bu idealistik 
maqsad bo’lishi mumkin. 
Metr kontekstida bu siz she’rning asl o’lchagichini takrorlay olmasligingiz 
mumkinligini anglatadi, lekin siz boshqasini kiritishingiz mumkin – aytaylik, anapetik 
o’rniga iambik. Bu maqbulmi yoki yo’qmi, ko’p narsa individual she’rga bog’liq – 
masalan, Lord Bayronning “Senxeribning vayron bo’lishi” asarida anapestik 
o’lchagichdan boshqa narsa borligini tasavvur qila olmayman. 
She’rlar va umuman boshqa adabiy asarlarni tarjima qilish qiyin. Bu boshqa turdagi 
matnlarni tarjima qilishdagi qiyinchiliklarga nisbatan to’g’ri. Xususan, she’rlarni 
tarjima qilish juda ko’p sabablarga ko’ra qiyinroq. Ko’p omillarni hisobga olish kerak, 
jumladan so’zlarni tanlash, ishlatiladigan majoziy tillar va metafora. Shu bilan birga, 
tarjimon ham shoirning his-tuyg‘ularini, o‘y-fikrlarini ko‘chira bilishi kerak. Ushbu 
qofiyali so’zlar yoki jozibali tovushlar tufayli o’quvchilar she’rga yopishib qolishadi. 
Afsuski, boshqa tilda bu tovushlarni saqlay oladigan so’z bo’lmasligi mumkin. 
So’zlarning tarjimasi bir-biriga o’xshash bo’lganda mantiqiy bo’lmagan juda xilma-xil 
tovushlarga ega bo’lishi mumkin. 
Bir so‘z bilan aytganda, she’rlarni tarjima qilishda ko‘p narsaga e’tibor qaratish lozim. 
Ular bir necha satr yoki baytlar bo’lishi mumkin, lekin she’rlarni tarjima qilish uchun 
ko’proq vaqt kerak bo’lishi mumkin. Shuningdek, tarjimonning shoirning fikrlari va 
she’r tarjima qilinadigan xalqning madaniy kelib chiqishini tushunishi ham katta 
yordam beradi. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
“Yer” Абдурахмон аш-Шарковийнинг
2.
Problems that translators may face 

---

755 
3.
Blog.Homo friction.Com 
4.
www.pactranz.com 

---

756