Международный научно-образовательный электронный журнал

Adabiyotlar tahlili va metodologiyasi.
Quyida bu baholash dasturlari haqida 
bilb olamiz. PIRLS (Progress in International Reading Literacy Study-Xalqaro o’qish 
savodxonligini o’rganishdagi taraqqiyot) bu 4-sinf o’quvchilarning matnni o’qish va 
tushunishdarajalarini baholab beruvchi xalqaro qiyosiy baholash mezonidir. PIRLS- 
(inglizcha – Progress in International Reading Literacy Study – matnni o’qish va 
tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot) mazkur xalqaro tadqiqotning 
maqsadi turli xil ta’lim tizimidan iborat bo’lgan davlatlarda boshlang’ich maktab 
o’quvchilarining matnni o’qish va qabul qilish bo’yicha tayyorgarligi hamda 

---

683 
o’quvchilarning har xil yutuqlarga erishishga sabab bo’luvchi ta’lim tizimidagi o’ziga 
xos xususiyatlarni aniqlash va baholashdan iborat. Albatta, bunday tadqiqot xalq 
ta’limi sohasidagi ishchilar, olimlar, metodistlar, o’qituvchilar, ota-onalar va jamoat 
vakillari uchun katta ahamiyatga egadir. PIRLS tadqiqotlari Xalqaro ta’lim institutlari 
assosiatsiyasi (IEA) tomonidan muvofiqlashtiriladi. Ta’lim yutuqlarini baholash 
xalqaro assosasiyasi (IEA- International Association for the Evaluation of Educational 
Achievement) tomonidan tashkil etilgan. Xalqaro tadqiqotni tashkil etish uchun barcha 
mas’uliyat 
Chestnut 
Hill 
(Maccachucetc, 
AQSH) 
Boston 
kollejiga 
yuklatilgan.Tadqiqot uchun topshiriqlarni tayyorlash Germaniya (Gamburg) 
ma’lumotlar markazida amalga oshiriladi.Ilk bora tadqiqot 2001-yilda 
o’tkazilgan.Tadqiqot har 5 yilda bir marotaba o’tkaziladi.PIRLS tadqiqotda ishtirok 
etuvchi turli mamlakatlarda boshlang’ich sinfga maktab o’quvchilarini qabul qilish 
yoshi turlicha. Ko’plab mamlakatlarda maktabga olti yoshdan qabul qilishadi va 
to’rtinchi sinfni 10.5 yoshda tugatishadi.Biroq, Angliya, Yangi Zelandiya, Trinidad 
Tobagoda- maktabga 5 yoshdan qabul qilishadi va ahamiyatli jihati PIRLS xalqaro 
tadqiqotida ushbu mamlakatlarning 5-sinf o’quvchilari xalqaro tadqiqotda ishtirok 
etishadi.Shvesiya, Daniya va ko’plab Sharqiy davlatlarda- maktabga 7 yoshdan qabul 
boshlanadi va ushbu mamlakatlarning o’quvchilari qolgan tengdoshlariga nisbatan eng 
katta (10,7-10,9) yoshni tashkil etadi. PIRLS tadqiqotida ishlatiladigan matnlar uchun 
quyidagi mezonlar belgilangan: 1.Uzunligi: PIRLS:1000ta so’zgacha 
PIRLS-literacy o’qish savodxonligi darajasi past bo’lgan mamlakatlar uchun 400-
500ta so’z 
Bu dastur asosida olib borilyotgan ushbu jarayonlar bevosita fanlar bilan va 
fanlararo bog’liqlik tarzda olib borilishi lozim bo’ladi. Quyida integratsiya va baholash 
dasturlari asosida olib boriladihan qisqacha fikrlrga e’tibor qaratamiz. Integrastiyaning 
asosini fanlararo aloqadorlik tashkil etadi va o`zining rivojini Integrastiya g`oyasida 
topadi. 
Integrativ 
mazmunga 
ega 
bo`lgan 
predmetlarni 
o`rganish 
bo`lajak mutaxassislar bilimi, ish uslublari, shaxsiy fazilatlari yaxlit, bir butunligini 
ta’minlovchi omil sifatida qaraladi. Yu. M. Kolyagin fikriga ko`ra, ta’lim tizimida 
integrastiya ikki xil ma’noda qo`llanilishi mumkin: 

---

684 
1. O`quvchilarda atrofimizdagi olam haqida bir butun, yaxlit tasavvurni shakllantirish 
(bunda integrastiyaga ta’lim maqsadi sifatida qaraladi). 
2. Predmetlardan beriladigan bilimlarni yaqinlashtirishning umumiy platformasini 
topish (bu erda integrastiya-ta’lim vositasi hisoblanadi). 
Birinchi ma’no bo`yicha integrastiya O`quvchi bilim dargohiga dastlabki qadamini 
qo`yishidanoq, dunyoni yaxlit, bir butun, uning barcha elementlari o`zaro bog`langan 
tizim sifatida tasavvur qilib olsin. Ikkinchi ma’noda integrastiya O`quv fanlaridan 
beriladigan 
bilimlarning 
o`zaro 
to`qnash(uchrash)gan 
eri(nuqtasi)da 
yangi 
tasavvurlarni anglay olsin. Dastlab, fanlardagi fikr(g`oya)lar to`qnashgan nuqtada 
avvaldan bo`lgan tabaqalashgan bilimlardagi kamchiliklarni to`ldirishga, ular o`rtasida 
bo`lgan bog`lanishlarni tarkib toptirishga da’vat etsin. Huddi manashu tarzda olib 
boriladigan integratsiyalash jarayonni PISA, PERLS dasturlari talablari asosida olib 
borilishi kerak bo’ladi. Bu jarayon fanlarni o’qitish jarayonini baholash dasturlari 
asosida olib borish ya’ni fanlarni baholash dasturlari bilan integratsiyalash hisoblanadi. 
Quyida PIRLS savollaridan namunalar bilan tanishib chiqamiz. 
1.Dehqon juda xursand bo’ldi. U burgut bolasini oilasiga ko’rsatdi, keyin uni 
tovuq 
va 
jo’jalarning 
oldiga 
ehtiyotkorlik 
bilan 
joylashtirdi. 
“Burgut qushlar podshohdir”,-dedi u, lekin biz uni tovuq bo’lishga o’rgatamiz deya 
ta’kidladi. Shunday, qilib burgut tovuqlar orasida yashab, ularning yashash tarzini 
o’rganibdi. U o’sib ulg’ayganida, tashqi ko’rinishidan ular ko’rgan boshqa tovuqlardan 
tamomila farq qilar edi. 
Savol: Uchaqol burgut uch! 
1.Matnda dehqon hikoyaning boshida nimani qidirish uchun yo’lga otlangan edi? 
A) Buzoqni B)Podani C)Toshli qoyani D)Burgut bolasini 
2. Dehqonning burgut bolasiga ehtiyotkorona munosabatda bo’lganligini matnda qaysi 
holat ochib berdi? 
A) U burgut bolasini ikkala qo’lida ehtiyotkorlik bilan oldi 
B) U burgut bolasini uyga olib kelgan edi 

---

685 
C) U burgut bolasini iniga qaytarib qo’ygan edi 
D)U daryo bo’yidan burgut bolasini izlagan edi 
3. Dehqon burgut bolasini uyiga olib kelganida uni nima qildi? 
A)Burgutni uchishga o’rgatdi 
B)Burgutni ozod qildi 
C)Burgutni tovuq bo’lishi uchun shug’ullantirdi 
D)Burgutga yaxshi uya qurib berdi 
Xulosa
. Testlarga javobni izlashda, savol strukturasiga ahamiyat berish juda muhim. 
Tajribali kitobxon savolning o’zidan javobni topa olishi mumkin bo’ladi. Tajribasiz 
kitobxon esa bu borada qiynaladi. Har bir o’qilgan asarni nafaqat o’qib balki, uni 
miyada chuqur “hazm qilish” va baholay olish yaxshi samara beradi. Bolada tanqidiy 
va mantiqiy fikrlashni rivojlantirishda kattalar tomonidan oilada, maktabda uning ham 
shaxs sifatida o’z fikri borligini inobatga olish juda muhim. Xato fikrlarini ota-onalar, 
o’qituvchilar bosiqlik bilan tinglab tushuntirishlari katta yoshlilardan tolerantlikni, 
sabrni talab qiladi. Ba’zan esa hayotning o’zi ham xatolarimizni tan olishga majbur 
etadi.